Sharipova hakima shavkatovna neft va gaz kondensatlariga asoslangan kimyo sanoati korxonalari

Galogenlash. Alkanlarni galogenlash jarayoni radikal zanjir reaksiyasiga mansubdir. Galogenlashning uch turi mavjud:

1. Termik.

2. Fotokimyoviy.

3. Initsirlangan.

Qo`zg`atilgan holatdagi galogen atomi normal alkandagi vodorodni siqib chiqarish Xususiyatiga ega. 1940 – yilda Dyuma tomonidan ushbu reaksiya ochilgan.

Galogenlar yorug’lik nuri ta’sirida to’yingan uglevodorodlar bilan reaksiyaga kirishadi. Masalan, metanga xlor ta’sir ettirilganda vodorod atomlari birin–ketin xlor atomlariga almashinadi:

T

o’yingan uglevodorodlarni yorug’lik ta’sirida (foto kimyoviy) xlorlash reaksiyasi radikal zanjirli mexanizm bilan borishi isbotlangan. N.N. Semenov metanni xlorlash reaksiyasi mexanizmi quyidagicha borishini tavsiya etgan:

Bromlash reaksiyasi xlorlashga qaraganda oson va maqsadga muvofiq yo’nalishda boradi. Masalan, 2-metilpropanni fotokimyoviy xlorlash va bromlash reaksiyalarini taqqoslaydigan bo’lsak:

T

o’yingan uglevodorodlarni katalizatorlar – Lyuisning protonsiz kislotalari (AlCl₃, FeCl₃, ZnCl₂ va x.k.) ishtirokida xlorlash zanjirli ion mexanizmi bo’yicha sodir bo’ladi:

To’yingan uglevodorodlarning galogenli (ayniqsa, ftorlash va xlorlash) reaksiyasi natijasida arzon sanoat mahsulotlari – erituvchilar, organik sintez uchun xom ashyolar va boshqalar olinadi.