Shaxs taraqqiyotidagi ijtimoiy omillar qanday?

Qanay genotipik omillar shaxs taraqqiyotiga ta’sir etadi?

SHaxs taraqqiyotini davrlarga bo’lish buyicha ko’p olimlar bosh kotirib, o’zlarining taqliflarini va sxemalarini kiritganlar. Ammo davrlar utishi bilan bu sxemalar o’zgarib to’rgan, negaki, vakt utishi, davrlar utishi, avlodlar utishi bilan yosh davrlarda xam bir muncha o’zgarishlar paydo bo’ladi.
Davrlarga bo’lishga karatilgan klassifikatsiyaning o’zi 2 xil bo’ladi:

• Jo’z’iy-ya’ni davrlar ichidagi davrlar

  
  

• Umumiy-inson umrining barcha bosqichlarini o’z ichiga olgan.

  
  

J.Piajen intelektning rivojlanishini 3 bosqichga bo’ladi.

1. Sensomotor-(0-2 yosh) bunda asosan 6 bosqich farklanadi;

   
   

2. Kankret operatsiyalarni bajarishga tayyorlash va uni tashkil e’tish bosqichi. (3-11 yosh);

   
   

3. Formal operatsiyalar bosqichi (12-15 yosh) mukamal fikrlash davri.

   
   

Tarakkiyotni yosh davrlarga bo’lishning o’ziga xos klassifikatsiyalari xam bor. Ms: E’. E’rikson shaxs «Men»ning rivojlanish bosqichlarini ajratgan va xar birida xam ijobiy, xam salbiy jixatlarni ajratgan.
1-bosqich (ishonch-ishonchsizlik)- bu xayotning 1-chi yili.
2-bosqich (mutsaqillik va kat’iyatsizlik)-2-3 yoshlar.
3-bosqich (tadbirkorlik va gunox xisi)-4-5 yoshlar.
4-bosqich (chakkonlik va etishmovchilik)-6-11 yosh
5-bosqich (shaxs identifikatsiyasi va rollarning chalkashligi)-12-18 yosh
6-bosqich (yaqin lik va yolgizlik)-etuklikning boshlanishi.
7-bosqich (umuminsoniylik va o’ziga berilish)-etuklik davri
8-bosqich (yaxlitlik va ishonchsizlik)-keksalik.
Ushbu klassifikatsiyaning o’ziga xos avzalligi shundaki, unda shaxsning o’zi to’g’ri sidagi tasavvurlarining jamiyat ta’sirida o’zgarishi nazarda tutiladi.
Ushbu davrning axamiyatini bilishning moxiyati shundaki, xar bir yosh davri o’ziga xos intelekt xususiyatga e’ga va shunga yarasha muomila, to’g’ri pedagogik takt va bilimdonlikni talab e’tadi.

YOsh davrlar	E’rkaqlarda	Ayollarda
CHakoloklik	1-10 kun	1-10 kun
E’miziklik davr	10 kundan 1 yoshgacha	10 kundan 1 yoshgacha
Ilk bolalik	1-2 yosh	1-2 yosh
Bolalikning 1davri	3-7 yosh	3-7 yosh
Bolalikning 2davri	8-12 yosh	8-11 yosh
O’smirlik davri	13-16 yosh	12-15 yosh
Uspirinlik davri	17-21 yosh	16-20 yosh
Uta etuklik davri
Birinchi bosqich	22-35 yosh	21-35 yosh
Ikkinchi bosqich	36-60 yosh	36-55 yosh
Keksalik davri	61-75 yosh	56-75 yosh
Karilik davri	76-90 yosh	76-90 yosh
O’zok umr kuruvchilar	90 yosh va yukori.	90 yosh va yukori

3 – savol. O’smirlik va uspirinlik davrlarida shaxs ijtimoiyilashuvining o’ziga xosligi.

O’smirlik davri- e’ng murakkab va tarakkiyot bosqichidir. Bu davr o’z navbatida ikkiga bo’linadi:

1. Ilk o’smirlik-11-13 yosh

   
   

2. Katta o’smirlik-14-15 yosh

   
   

Bu davrning e’ng muxim o’ziga xosligi shundaki, u bolalikdan o’smirlik, kattalikka, yoshlikdan etuklikka utish davridir.
O’smirlik davrining o’ziga xos xarakterlari:

• SHiddat bilan noteks usish;

  
  

• Tananing intensiv rivojlanishi;

  
  

• Suyaklar kotadi;

  
  

• YUrak kon tomir tizimida notekislik kuzatiladi;

  
  

• Bola fe’li o’zgaruvchan bo’ladi;

  
  

• Jaxli tez chiqadi, tez tormozlanadi;

  
  

• Asab tizimida o’zgaruvchanlik kuzatiladi;

  
  

• Depressiya xolati kuzatiladi;

  
  

• Tushkunlikka tushishi mumkin;

  
  

• Jinsiy etilish va uning bilan bog’liq o’zgarishlar kuzatiladi.

  
  

Bo’lardan tashqari:

• Dikkat, xotira, tavakkur jarayonlari rivojlanadi.

  
  

• Mutsaqil fikrlash rivojlanadi.

  
  

• Kattalik xisi paydo bo’ladi.

  
  

Ammo ularda kattalik xisi mutsaqillik shakllangan bilan xam ba’zi muammolarni o’zlaricha echa olmaydilar, negaki ular xali moddiy tamondan ota yoki onasiga karamdirlar.
O’smir shaxsning takomillashuvi va shakllanishiga turtki bo’ladigan omillardan biri - bu uning O’quv faoliyati motivlaridagi sifat o’zgarishlardir. Ular kichik maktab yoshidagilarga uxshab xar kun «5» baxo olishga e’mas, balki ular o’z tengkurlari ichida ma’lum bir ijobiy mavkeni e’gallashga xarakat qiladi.
O’smirning shaxs sifatidagi taraqqiyotida ikki xil xolat kuzatiladi.

• Birinchidan uning tengkurlari bilan birga yaqin rok aloqada bo’lishga intilishi.

  
  

• Ikkinchidan mutsaqillik tufayli bolada ichki kechinmalar paydo bo’ladi. Tengkurlari tamonidan o’zining tan olinishini xoxlaydi. Agar ushbu xolat biron-bir sababga ko’ra ruy bermasa o’smir maktabga xam bormay kuyadi va xatto, suitsidal xarakatlarni (o’z joniga o’zi kasd qilish) amalga oshirishi mumkin. Ana shu xolatdan chiqarishning biron-bir yo’li-bu uni biror-bir yo’nalishiga kiziktirish, uning shu intilishini ragbatlantirish, unga uta tajribali pedagogik maxorat bilan yondoshish, kerak bo’ladi. SHundagina u o’z «men»iga ishonadi.

  
  

Uspirinlik davr. Ushbu davrning o’ziga xosligi.

• Turli xil kasblarga kizikuvchan bo’ladi.

  
  

• Kim bo’lishini ko’p uylaydi.

  
  

• Kelajakdagi tanlagan kasbi ruxi bilan yashaydi va intiladi.

  
  

• Optatsiya (lotincha so’z optatio-xoxish,tanlov) bosqichini boshdan kechiradi.(11-12 yoshdan 14-18 yoshgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi.)

  
  

Professional kizikish bosqichini olimlar o’zi 4 bosqichga bo’ladilar.
1-bosqich 12-13-o’zgaruvchan, asl iktidor bilan boglanmaganligi bilan xarakterlanadi. 2-bosqich 14-15 –kizikishlar paydo bo’ladi, bilish imkoniyatlari oshadi. 3-bosqich 16-17-kizikishlar jinsiy va individual xususiyatlar bilan bog’liq rivojlanadi
4-bosqich - professional kizikish shakllanib bo’ladi. Kasb tanlash bilan yakunlanadi.
Inson xayotida professional o’z-o’zini anglash katta urin tutadi va u yoshlikdan boshlanadi. Va uni turtta bosqichda tasavvur qilish mumkin.
Birinchi bosqich.- bolalar uyini (artits, suxondon, traktorchi va boshqa rollar.)
Ikkinchi bosqich.-o’smirlik fantaziyasi bunda u o’ziga e’ng yaqin professional rolni xayolan e’gallaydi (yoshlikdan nimani kursa, ota onasining kasbi va b.)
Uchunchi bosqich.-kasb-xunarni datslabki tanlash. Ms: nachor bemorlarga yordam berish itsagi-demak vrach bo’lishim kerak.
Turtinchi bosqich.-amaliy karor qabo’l qilish. Kasbni tanlash. Bunda ms: avval intsitut tanlanib, keyin mutaxasislik tanlanadi. Bundan tashqari,tanlashga ta’sir qiluvchi yana boshqa omillar- oilaning moddiy sharoti, O’quv maskaning o’zokligi, tayyorgarlik darajasi, e’motsional etuklik, sog’liqni ng xolati va boshqalar kiradi.

3.