Shaxs taraqqiyotining yoshga bog’liq xususiyatlari. Reja

Professional o’z-o’zini anglash.
Birinchi bosqich: bolalar o’yini, bunda bola ilk yoshlikdanoq u yoki
bu kasbga bog’liq professional rollarni qabul qiladi va uning muhim
elementlarini o’zicha “o’ynaydi” (“o’qituvchi”, “doktor”, “traktorchi”,
“futbolchi”, “artist” va shunga o’xshash).
Ikkinchi bosqich: – bunda o’smir o’ziga juda yoqqan professional
rolni xayolan egallaydi.
Uchinchi bosqich: kasb-hunarni dastlabki tanlash – o’smirlik va ilk
o’spirinlik davriga to’g’ri keladi. Turli-tuman faoliyat turlari dastlab
o’smirning qiziqishlari nuqtai nazaridan (“prokurorlikka qiziqaman,
demak, yurist bo’lishim kerak”), keyin uning qobiliyatlari nuqtai
nazaridan (“matematikani oson yechaman, matematik yoki muhandis
bo’lsammikan?”), va nihoyat, o’smirdagi qadriyatlar tizimidagi
ahamiyatiga qarab (“nochor kasallarga yordam bergim keladi, vrach
bo’laman”) toifalarga bo’linadi va ajratiladi.
To’rtinchi bosqich: amaliy qaror qabul qilish – kasbni tanlash. Bunda
ikkita muhim jihat bor: konkret ixtisoslikni uning kvalifikasiyasi
xususiyatlari, ishning hajmi, og’irligi, mas’uliyatliligi va unga yetarli
tayyorgarlikning borligi. Lekin oxirgi sosiologik ma’lumotlarga ko’ra, oliy
o’quv yurtini tanlash, konkret kasb-hunarni tanlashdan oldinroq yuz
bermoqda. Masalan, o’spirin qiz “Men baribir Nizomiy nomli pedagogika
universitetiga kiraman”, deydi va so’ngra konkret fakultet tanlanadi.
Shuning uchun ham ko’pincha, ixtisoslikdan, keyinchalik professiyadan
“sovib qolish”lar ana shunday ustanovkalar bilan tushuntiriladi.
Bundan tashqari, kasb tanlashga ta’sir qiluvchi yana boshqa omillar
ham borki, ularning hisobga olinishi ham ba’zan yoshlarning to’g’ri, o’z
imkoniyatlari va qobilyaitlariga mos kasb-hunarning tanlanmasligiga
sabab bo’ladi. Masalan, bunday omillarga oilaning moddiy shart-sharoiti,
o’qish joyining uydan uzoqligi, o’quv tayyorgarligining saviyasi,
emosional yetuklik, sog’liqning holati va boshqalar.
O’zbekiston Respublikasida kadrlar tayyorlash Milliy dasturining
1997 yilda qabul qilinishi Prezidentimiz ta’biri bilan aytganda, mustaqil
fikrlaydigan, yuksak malakali kadrlar tayyorlashga xizmat qiladi. Joylarda
ochilgan kasb-hunar kollejlari, akademik liseylar, viloyatlar markazlari va
Toshkent shahrida tashkil etilgan Tashxis markazlari 9-sinfni tamomlagan

---

yoshlarning iqtidori va layoqati, qiziqishlarini o’z vaqtida aniqlash, uni
psixologik metodlar yordamida diagnostika qilishni amalga oshiradi. Bu
tadbirlar yoshlardagi kasb-hunarga bo’lgan yo’nalishni adekvat qilish, o’z
yashash joyidan uzoq bo’lmagan sharoitda zarur, o’z layoqatiga mos
hunar egasi bo’lib yetishishga yordam beradi.