Shaxsiy kompyuter arxitekturasi va texnik

Lazerli printerlar. Lazerli printerning asosiy bosib chiqarish 
moslamasi xuddi nusxa ko‘chirish mashinasi kabi «baraban» rolik 
bo‘lib, u yorug‘likka sezgir qoplamaga ega bo‘lib, yorug‘likka qarab 
elektr xususiyatlarini o‘zgartiradi. Lazerli printerning ishlash printsipi 
quyidagicha. Kompyuter o‘z xotirasida matn sahifasining «tasvirini» 
shakllantiradi va uni printerga o‘tkazadi. Sahifa ma’lumotlari lazer 
nurlari yordamida aylanadigan barabanga proyeksiyalanadi. Shundan 
so‘ng, elektr zo‘riqishida bo‘lgan barabanga rang berish kukuni - toner 
qo‘llaniladi, uning zarralari baraban yuzasining yoritilgan joylariga 
yopishadi. Printer qog‘ozni baraban ostiga olish uchun maxsus issiq 
rolikdan foydalanadi; toner qog‘ozga o‘tkaziladi va unga «eriydi» va 
uzoq muddatli, yuqori sifatli tasvirni qoldiradi. Rangli lazer texno-
logiyasining murakkabligi tufayli rangli lazerli printerlar qora va oqga 
qaraganda ancha qimmat. 

---

58 
Epson, Hewlett-Packard, Canon, Xeroxe, Lexmark, Samsung kabi 
kompaniyalar yetakchi printer ishlab chiqaruvchilar hisoblanadi. 
 
Manipulyatorlar 
Manipulyatorlar (sichqoncha, trekbol va boshqalar) foydala-
nuvchi va shaxsiy kompyuter o‘rtasidagi o‘zaro aloqani osonlash-
tiradigan maxsus kiritish va boshqarish moslamalari. Sichqoncha 
manipulyatorining uch turi mavjud: mexanik, optik va optik simsiz. 
Shakl va o‘lchamlarning xilma-xilligiga qaramay, sichqonlar bir xil ish 
printsiplariga ega. Sichqonchani sirt ustida harakatlantirganda, bu 
harakat shaxsiy kompyuterga uzatiladigan impulslar ketma-ketligiga 
aylanadi. Sichqoncha tugmalari bosilganda, ularning kodi ham shaxsiy 
kompyuterga uzatiladi, bu yerda sichqonchani boshqarishning maxsus 
dasturi (sichqoncha drayveri) puls ketma-ketligini va tugmani bosish 
kodlarini muayyan harakatlarga aylantiradi. Harakatni aniqlash usuliga 
ko‘ra - mexanik, qurilma qismlarining harakati bilan bog‘liq yoki optik, 
harakatni optik qurilmalar bilan mahkamlash asosida, mos ravishda 
mexanik va optik sichqonchalar ajralib turadi. Sichqonchaning ishlash 
printsipi quyidagicha. 
Sichqonchani sirt ustida harakatlantirganda, uning tagida 
joylashgan to‘p aylana boshlaydi va tananing ichida joylashgan 
roliklarni boshqaradi. Ushbu roliklar bir-biriga nisbatan 90° burchak 
ostida o‘rnatiladi va to‘p bilan aloqa qilganda, faqat soat yo‘nalishi 

---

59 
bo‘yicha yoki soat sohasi farqli ravishda aylanishi mumkin, bu to‘pning 
o‘zboshimchalik bilan harakatini ikkita o‘zaro perpendikulyar yo‘na-
lishda (X va Y) harakatga aylantiradi. Sichqonchani qat’iy gorizontal 
yoki qat’iy vertikal ravishda harakatlantirganda, roliklardan faqat bittasi 
harakatga o‘rnatiladi, bu harakatni mos ravishda X yo‘nalishida yoki Y 
yo‘nalishida ko‘rsatadi. Sichqonchaning elektron sxemalari roliklarning 
harakatini shaxsiy kompyuterga uzatiladigan impulslar ketma-ketligiga 
aylantiradi. Optik sichqoncha, mexanikdan farqli o‘laroq, harakat-
lanuvchi elementlarga ega emas va harakatni tuzatish uchun optik 
qurilmalardan foydalaniladi. Funktsional tuzilishi boʻyicha trekbol 
mexanik sichqonchaga oʻxshaydi, yagona farqi shundaki, foyda-
lanuvchi toʻpni aylantirish uchun sichqonchani harakatlantirish oʻrniga 
qoʻl bilan tananing yuqori qismiga oʻrnatilgan toʻpni oʻzi aylantiradi. 
Sichqonchadan farqli o‘laroq, trekbol kompyuter atrofida bo‘sh joyni 
talab qilmaydi, uni avtomobil korpusiga o‘rnatish mumkin. 
Kompyuter o‘yinlarida qo‘llaniladigan keng tarqalgan manipulya-
torlardan biri bu joystikdir. Odatda bu novda tutqichi bo‘lib, uning 
vertikal holatdan og‘ishi kursorning monitor ekranida mos keladigan 
yo‘nalishda harakatlanishiga olib keladi. Ba’zi modellarda joystikga 
o‘rnatilgan bosim sensori mavjud. Bunday holda, foydalanuvchi 
tutqichni qanchalik qattiq bossa, kursor displey ekrani bo‘ylab tezroq 
harakatlanadi.