Shaxsiy kompyuter arxitekturasi va texnik

Doimiy va yarim doimiy xotira 
Kompyuterning doimiy xotirasi alohida BIOS chipi (asosiy kirish-
chiqarish tizimining chipi) sifatida amalga oshiriladi. U kompyuter 
yoqilganda bajariladigan dasturni saqlash uchun ishlatiladi. Ushbu 
dastur ishlab chiqarish bosqichida BIOS chipiga yozilgan va unda 
doimiy saqlanadi. Shuning uchun faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan 
xotira doimiy emas. Yoqilgandan so‘ng, kompyuter BIOS-ga «simli» 
dasturni ishga tushiradi, u qurilmalarning tarkibi va ishlashini 
tekshiradi, operatsion tizimni operatsion tizimga yuklaydi, sichqoncha, 
klaviatura, qattiq disk bilan keyingi ishlash imkoniyatini beradi. 
BIOS moduli ishlashi uchun tizimning joriy konfiguratsiyasi 
(ya’ni, tarkibi va sozlamalari) haqida ma’lumot kerak. Ushbu 
ma’lumotni 
saqlash 
uchun 
«yarim doimiy» CMOS xotira 
mikrosxemasidan foydalaniladi, u batareyadan quvvatlanadi va 
kompyuter o‘chirilgandan keyin ishlashni davom ettiradi. Uning BIOS 
chipidan farqi shundaki, siz CMOSga ma’lumotlarni kiritishingiz va uni 
o‘zingiz o‘zgartirishingiz mumkin (Sozlash yordam dasturidan 
foydalanib). 
Tizim platasidagi barcha xotira qurilmalari birgalikda kompyu-
terning ichki xotirasini tashkil qiladi. 

---

25 
Kompyuter komponentlari 
Tizim shinasi - bu protsessor, operativ xotira va unga ulangan 
boshqa shaxsiy kompyuter qurilmalari o‘rtasida axborot almashish 
liniyasi. Avtobus uch turdagi ma’lumotni tashiydi: ma’lumotlar, 
ma’lumotlar manzillari va buyruqlar. Tizim avtobusining asosiy texnik 
xususiyatlari quyidagilardan iborat: bit chuqurligi, ya’ni, bir vaqtning 
o‘zida uzatiladigan ma’lumotlarning maksimal miqdori (bitlarda). 
Mikroprotsessor quvvatiga mos keladi. 
Takt chastotasi.(тактовая частота) U MGts da o‘lchanadi va 
ma’lumotlarning bir qismini soniyada necha marta uzatish 
mumkinligini aniqlaydi. 
Eng qadimgi ISA tizim avtobusi 16 bitli qurilma edi. Keyinchalik 
32-bitli EISA (Enhanced Industry Standard Architecture) shinasi oʻtka-
zish qobiliyatini oshirgan holda, keyin esa 64-bitli avtobus paydo boʻldi. 
Zamonaviy kompyuterlarda protsessorning takt tezligi tizim 
shinasi chastotasidan bir necha baravar yuqori. Misol uchun, taxminan 
2 gigagertsli protsessor chastotasi bilan avtobus chastotasi 800 MGts 
bo‘lishi mumkin. Shuning uchun tizimli shinani «tushirish» uchun unga 
qo‘shimcha ravishda kompyuter arxitekturasida bir qancha lokal 
avtobuslar qo‘llaniladi. Ular protsessorning turli xil tashqi qurilma-
larning kontrollerlari bilan bevosita aloqasi uchun ishlatiladi. Ushbu 
turdagi birinchi avtobuslardan biri mahalliy PCI shinasi bo‘lib, u 
ko‘pchilik kontrollerlarni anakartga ulashni ta’minlaydi. Mahalliy 
grafik shinasi AGP video kartani ulash uchun ishlatiladi. Har xil tashqi 
qurilmalar universal USB interfeysi bilan anakartga ulangan. Endi tizim 
shinasiga faqat past tezlikda ishlaydigan qurilmalar - klaviatura va 
sichqoncha ulangan.