Shermuhammadmun is

yurishlarini xaspo'shlashga, oqlashga intiladi. Yovmut va

chovdurlaming Xiva hukmronlari zulmiga qarshi g'alayonlarini

qoralaydi. Bunday o'rinlaiga tanqidiy munosabatda bo'lmog'imiz

kerak. Biroq, bulardan qat’i nazar, asaming turli sahifalarida Vafoiy,

Roqim, Ravnaq, Kiromiy, Abulg'oziy kabi shoir, mudarris,

tarixchilaming adabiy portreti shtrixlari, ular haqidagi qiziqarli

naqllar, xotiralar keltiriladi. Asarda ko‘pdan ko‘p she’riy parchalar-

ruboiylar, masnaviylar, qit’alar, fardlar, ta'rix she’rlar beriladi.

Bundan tashqari, kitobda o‘sha zamonda bino qilingan imoratlar,

masjidu madrasalar ham qayd etiladi. Ularning qachon, kim tomonidan

va nima maqsadda qurilganligi bayon qilinadi. Masalan, Muhammad

Amin Inoq davrida qad ko‘taigan «Madrasai inoqiya» to‘g‘risida Munis,

jumladan, quyidagilarni yozadi: «Ul jumladin «Madrasai inoqiya»durki

ma’mani ulamo va maskani fuzalodur. Masnaviy:

Aning har hujrasi jannat uyidur,

Demay jannat uyi, rahmat uyidur.

Bo‘lib fayzj azaldin bemadoro,

Daru devoridin ilm oshkoro.

Shunday qilib, «Firdavs ul-iqbol» faqat tarixiy voqea-hodisalami

o‘rganishdagina emas, balki o‘sha zamondagi adabiy-madaniy

muhitni tekshirish va yoritishda ham muhim manbadir.

Munis tarixchi, taijimon sifatida temuriylar davri tarixchisi

Mirxondning etti daftardan iborat «Ravzat us-safo» asarining uch

daftarini taijima qilishga ulgurgan. Munis olamdan ko‘z yumgach, bu

asar tarjimasini ham sadoqatli jiyani va shogiidi Ogahiy oxiriga etkazgan.

Shermuhammad Munis XIX asrda Xorazmda ko‘tarilish bosqichida

bo'lgan adabiy hayotga o'zgacha jon bag'ishladi. Munisdan keyin

yashab, ijod etgan deyarli hamma xorazmli ijodkorlar, xattotlar,

muarrixlar, tarjimonlar uning merosidan bahra toptilar, ustozlik

mavqeini e’tirof etdilar. Bular ichida, ayniqsa, Ogahiy, Komil

Xorazmiy, Muhammad Yusuf Bayoniy ijodini Munis merosi bilan

bog'lovchi robitalar ko‘p. Ogahiy Munisning jiyani sifatida yoshligidan

uning qo'lida tarbiya va adabiy ta’lim oldi. Ogahiy Munis vafotidan

keyin uning ko'pqirrali faoliyatini davom ettirib, nihoyatda ko'p va

xub adabiy, tarixiy, tarjima asarlari yaratdi. Hatto u o'z she’riy devoniga

nom qo'yishda ham amakisi, bevosita ustozi Munisga eigashdi. Ogahiy

she’riyatining mavzu va fikriy dunyosida, poetik obraz va badiiyatida,

Navoiy qatorida, Munis she’riyatining ta’siri yaqqol sezilib turadi.

Shunday yaqinlik Ogahiy zamondoshi Komil ijodida ham

namoyon bo'ladi. Ayniqsa, uning «Fuzalo» va «Juhalo» radifli

ijtimoiy mazmuni chuqur g'azallari Munisning ana shu nihdagi

g‘azallarini eslatadi. Shu bois Munis asarlari zamondoshlarimiz

uchun ma’naviy-estetik oziq berib kelmoqda. Shoiming quyidagi

faxriya baytlari bejiz aytilmagan bashoratdek tuyuladi:

To musaxxar ayladim so ‘z birla та ’ni kishvarin,

Shohmen, ey Munis, ahli donishu idrok aro...

Muniski, so'z iqlimi anga bo'ldi musaxxar,

Surtarlar aning xoki rahiga shuaro ko‘z...

Adabiyotlar

1. Shermuhammad Munis. Saylanma. —

Т., 1980.

2. Shermuhammad Munis. Savodi ta’lim. —

Т., 1997.

3. Abdullayev V. Navoiy va Munis. Saylanma Т., 1982.

4. Yunusov M. Shuaro xaylining sohib kamoli. «Barhayot meros

sahifalari». - Т., 1986.

5. Jumayev N. Munis g‘azaliyoti —

Т., 1991.

6. Munis va Ogahiy. Firdavs ul-iqbol. 0‘zFASHI qoiyozmalar

fondi, Inv. raqami —

53641.

7. Ahmedov T. Munis. —

Т., 1980.

8. Hayitmetov A. Meros va ixlos. —

Т., 1985.