Shimoliy yevropa mamlakatlari

2.1. Shimoliy Yevropa mamlakatlarining geografik o’rni. Tabiiy sharoiti va resurslari

Iqtisodiy va siyosiy geografik o`rni. Tabiiy sharoiti va resurslari

Yevropa doirasidagi 4 ta yirik subregionga ajratiladi.: 1. Sharqiy Yevropa (1,5 ming kv.km.), 2. O`rta Yevropa (1,1 ming kv.km.), 3. Shimoliy Yevropa (1,5 ming kv.km.), 4. Janubiy Yevropa (1,3 ming kv.km.). Shimoliy Yevropa mamlakatlari betakror umumiylikka ega bo`lib, bu umumiy tabiati va xo`jalik hayoti umumiy belgilari va unda yashovchi xalqlar tarixiy taqdirining bir-biri bilan chambarchas bog`lanib ketganligi bilan bog`liqdir.
Shimoliy Yevropaning aksariyat mamlakatlari dengiz bo`yida joylashgan bo`lib, ularning ko`pi gavjum dengiz yo`llari yaqinidadir. Daniya, Norvegiya, Islandiya, Belgiyaning butun hayoti qadim zamonlardan boshlab dengiz bilan chambarchas bog`liq. Ularning har birini iborali qilib “dengiz qizi” deb atasa bo`ladi. SHimoliy Yevropa mamlakatlari garchi “Yevropaning chekka” davlatlari hisoblansa ham bir tomondan o`rta Yevropaning eng yirik mamlakatlari xo`jaligi bilan chambarchas bog`liqdir. Ikkinchi tomondan dengiz yo`llari tufayli Atlantika okeani orqali AQSH va Kanada bilan azaldan aloqa qiladi.
Yevropaning o`zlashtirilgan hududi uchun, ya`ni o`zlashtirayotgan rayonlari, umuman olganda uncha harakterli emas. Odatda ularga skandinariya yarim orolining shimoliy qismigina misol qilib ko`rsatilar edi. Biroq 1960 yillar boshida shimoliy dengiz akvariysida yirik neft gaz xavzasining ochilishi vaziyatni o`zgartirib yubordi. 1990 yillar boshiga kelib bu oltin tubda neft va gazning 250 dan ortiq koni aniqlangan. Bulardan eng kattalari statfyurd va ekofienddir. Bundan tashqari Niderlandiyada sohil yaqinida dunyodagi eng yirik gaz konlaridan biri slokteren bor. Shimoliy dengizdan neft qazib olish 180 mln t, tabiiy gaz qazib olish 150 mlrd kub ni tashkil etadi. Shimoliy Yevropa mamlakatlari chetdan asosan qishloq xo`jaligi xom ashyosi, yarim fabrikantlarni va oziq-ovqat mahsulotlarini oladi. Baltika qalqoni bilan bog`liq rudali foydali qazilmalar ham gersin burmalanishi bilan bog`liq. Yoqilg`i foydali qazilmalar ham bor.

Davlat boshqaruvi va tuzilishi. Tarixi.

Shimoliy Yevropa mamlakatlari davlat tuzumi va tuzilishi turlicha bo`lib, birmuncha xshash tomonlari mavjud. Masalan, Daniya va Shvetsiya Konstitusion monarxiya, islandiya parlament Respublikasi, Norvegiya Konstitusion monarxiya, Finlandiya - parlament burjua Respublika.
Daniya davlati 9-10-asrlarda qaror topdi. 1849 yilda Konstitusion monarxiya deb eolon qilingan. Davlat boshlig`i Qirol. 1972 yanvaridan Qirolita Margarita 2. Qonun chiqaruvchilik hokimiyatini Qirol bir palatali parlament - Falketing birgalikda amalga oshiradi.
Islandiya parlament Respublika. Qonun chiqaruvchilik hokimiyati prezident bo`lib, 2 palatali parlament. Ijroiya hokimitini Prezident va hukumat amalga oshiradi. 5,5 asrdan ko`proq Islandiya daniyaga bo`ysunib keldi. 1918 yilda mustaqillikka erishdi. 1944 yilda mustaqil Respublika deb eolon qilindi. Norvegiya 1905 yilda davlat mustaqlligiga erishdi. 2-Jahon urushida gidtelrchilar germaniyasi tomonidan bosib olindi.
Norvegiya - konstitusili monarxiya. Davlat boshlig`i, qonun chiqaruvchi oliy o`rgani - storkin (parlament). Ijroiya hokimitini qirol tayinlaydigan hukumat amalga oshiradi.
Finlandiya parlament burjua Respublikasi. Davlat boshlig`i prezident. U bir palatali parlament bilan qonun chiqaruvchilik hokimiyatini, hukumat bilan ijrochilik hokimiyatini amalga oshiradi. Ulug` oktyabr sosialistik resolyusiya natijasida Finlandiyaning mustaqil davlat bo`lib qaror topishi uchun sharoit vujudga keldi. 1917 yil 31 dekabrda sovet mustaqilligini tajriba natijalari oldi.
Shvetsiya - Konstitusion monarxiya (Qirol vakillik vazifalarini bajaradi.) qonun chiqaruvchilik hokimiyati, riksdagga qarashli , ijroiya hokimiyatini hukumat amalga oshiradi.