Qabıl etiw haqqında tu’sinik. Nerv-fiziologiyalıq tiykarları, o’zgeshelikleri ha’m nızamlıqları
Insan ayırım jaqtı yaki ren’li, sesler yaki baylanıslardın’ u’yrenilmegen du’nyasında emes, deneler ha’m formalar, quramalı jag’daylar du’nyasında jasaydı. Insan ta’repinen qabıl etiletug’ın na’rseler onın’ ko`z aldında anıq ko’rinisler ko’riniwinde payda boladı.
Qabıl etiw – bul seziwlerdin’ a’piwayı jıyındısı emes. Qabıl etiw procesinde seziwlerden basqa, a’welgi ta’jiriybe, qabıl etiletug’ınlardı an’law, sonday-aq, eslew processleri qatnasadı. Sonın’ ushın ko`p jag’daylarda qabıl etiw insannın’ pertseptiv sisteması dep ataladı.
Ha’zirgi ku’nde ko’z qaraslardı biliw procesine tiyisli tu’rli teoriyalar bar. Bul teoriyalarda tiykarg’ı itibar ishki-tuyg`ı organlarına ta`sir ko`rsetetug’ın sırtqı dereklerdin’ an’lang’an pertseptiv ko’rinislerge aylanıwına qaratılg’an.
Psixofiziologlardın’ izertlewlerine ko`re, qabıl etiw analizli jumıslardı alıp barıwdı talap etetug’ın ju’da’ quramalı process. Qabıl etiw procesine ha’mme waqıt ha’reketli quramlıq bo’lekler (anıq denelerdi qabıl etiwde denelerdi uslap ko’riw ha’m ko`zler ha’reketi; so’ylewdi qabıl etiwde tuwrı kelgen seslerdi aytıw ha’m paydalanıw) kiritilgen boladı. Sonın’ ushın da qabıl etiwdi subekttin’ pertseptiv (qabıl qılınıwshı) xızmeti sıpatında belgilew maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Bul xızmettin’ na’tiyjesi bolıp, real o’mirimizde soqlıg’ısıwımız mu’mkin bolg’an dene haqqındag’ı anıq ko’z aldına keltiriw bolıp esaplanadı.
|
Qabıl etiwdin’ tiykargı qa’siyetleri ha’m tu’rleri.
Qabıl etiwdin’ tiykargı qa’siyetlerine predmetlilik, anıqlik, strukturalılıq, konstantlik, an’lang’anlıq, appertsepciya, aktivlilik kiredi.
Qabıl etiwdin’ predmetliligi – bul real du’nya dene ha’m ha’diyselerin bir-biri menen baylanıspag’an seziwler to`plamı ko`rinisinde emes, o’z aldına deneler formasında sa’wlelendiriw qa’bileti. Predmetlilik qabıl etiwdin’ tuwma qa’siyeti emes. Bul qa’siyettin’ payda bolıwı ha’m teren’lesiwi bala o’mirinin’ birinshi jılınan baslap, ontogenez procesinde ju’z beredi. I.M.Sechenov pikirine ko’re, predmetlilik balanın’ dene menen baylanısın ta’miyinleytug’ın ha’reketler tiykarında qa’liplesedi.
Qabıl etiw predmetliligin ta’miyinlewde ha’reketlerdin’ ornı haqqında so’z ketkeninde, qabıl etiwdin’ motorlı quramlıq bo’legi haqqında so`z ju’ritiwimiz lazım, motorlı quramlıq bo’lekke deneni ha’reketke keltirgen qol ha’reketi; ko`rinip turg’an formanı baqlap atırg’an ko`z ha’reketleri; ses shıg’arıp atırg’an hıqıldıq ha’reketleri ha’m t.b.lar kiredi.
Ko`zler ha’m qollar ha’reketinde ulıwmalıq bar ekenligin aytıp o’tiw lazım. Ko`zler, qollar sıyaqlı su’wret ha’m dene formaların «ha’reketke ketirgen sıyaqlı» izbe-iz baqlap shıg’adı. Ko`zler ha’reketi ha’r tu’rli bolıp, ko`pshilik wazıypalardı orınlaydı. Ko`riw qabıl etiwinde ko`zlerdin’ mikro ha’m makro ha’reketleri o’z aldına orın tutadı. Eger adam ha’reketsiz denenin’ qanday da bir noqatına tigilip tursa, ol jag’dayda onda subektiv tu’rde bul noqattı ha’reketsiz qarası menen ko’rsetilip turg’anday seziledi. Haqıyqatinda bolsa ko’riw qabıl etiwi insan ushın erksiz ha’m sezilersiz mikro ha’reketler menen birgelikte keshedi. Solay etip, deneni qabıl etiw imkaniyatı qabıl etiw procesinde motorlı quramlıq bo’leginin’ qatnasıwı menen belgilengen.
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
