Шовқин интенсивлигини ҳисоблаш

2 – АМАЛИЙ машғулот

ШОВҚИН ИНТЕНСИВЛИГИНИ ҲИСОБЛАШ
2.1. Машғулотнинг мақсади:
Шовқинни ютувчи материаллар қўлланилмаганда ва қўлланилганда шовқин интенсивлигини аниқлаш. Хулосалар чиқаринг.
2.2. Дастлабки берилганлар:
Ҳисоблаш учун берилганлар 2.1 ва 2.2-жадвалларда келтирилган.

2.1.-жадвал

Дастлабки берилганлар		Талабалик гувоҳномаси номерининг охирги рақами
		1	2	3	4	5	6	7	8	9	0
1–Шовқин манбаи	R, m	2,5	2,0	3	3,5	4	4,5	5	5,5	6	6,5
	L1,дБ	80	90	95	100	100	110	100	90	90	100
	№ тўсиқ-девор	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
2–Шовқин манбаи	R, m	7	7,5	8	8,5	9	9,5	8,5	8,5	8	7,5
	L1, дБ	110	100	90	80	80	80	90	90	100	110
	№ тўсиқ-девор	11	12	13	14	15	15	14	13	12	11
3–Шовқин манбаи	R, м	7	6,5	6	5,5	5	4,5	4	3,5	3	2.5
	L1, дБ	95	90	95	100	105	110	105	100	95	90
	№ тўсиқ-девор	10	9	8	7	6	5	4	3	2	1

2.2-жадвал

№	Материаллар ва конструкциялар	Конструкциянинг қалинлиги, м	1/м^2тўсиқнинг оғирлиги, кг
1.	Ғишт девор	0,12	250
2.	Ғишт девор	0,25	470
3.	Ғишт девор	0,38	690
4.	Ғишт девор	0,52	934
5.	Бир неча қатламли картон	0,02	12
6.	Бир неча қатламли картон	0,04	24
7.	Войлок	0,025	8
8.	Войлок	0,05	16
9.	Темирбетон	0,1	240
10.	Темирбетон	0,2	480
11.	Шлакобетонли девор	0,14	150
12.	Шлакобетонли девор	0,28	300
13.	Икки томони сувалган, 0,02 мм ли тахталардан иборат тўсиқ	0,06	70
14.	Икки томони сувалган, 0,1 мм ли устунлардан иборат тўсиқ	0.18	95
15.	Гипсли тўсиқ	0,11	117

2.3-жадвал

	Талабалик гувоҳномаси номерининг охиридан олдинги рақами
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	0
Snm, м^2	100	150	200	250	300	350	400	450	500	550
Sc , м^2	160	180	200	220	250	260	280	300	320	340
α1, 10^-3	20	25	30	35	40	45	40	35	30	25
α2 10^-2	95	90	85	80	75	70	75	80	85	90
β1, 10^-3	34	33	32	31	30	31	32	33	34	35
β2, 10^-2	75	80	85	90	95	90	85	80	75	70

2.3. Ҳисоблаш услуби:
Шовқин ва вибрация, агар уларнинг интенсивлиги маълум сатҳдан ортиб кетса, касбий зарар ҳисобланади. Шовқин билан курашиш учун умумий ва шахсий ҳимоя воситалари қўлланилади. Корхоналар ва уларнинг алоҳида цехларини бошқа шовқинли корхоналарга нисбатан тўғри режалаштириш ва жойлаштириш катта аҳамиятга эга. Ишлаб чиқариш биноларида шовқинни сезиларли камайтиришни деворларни ва шипларни товуш ютувчи материаллар билан қоплаш орқали амалга оширилади. Аппаратураларнинг турли механизмларини лойиҳалашда ва ўрнатишда қурилмаларни махсус амартизаторларга ўрнатиш, айланувчи деталлар эксцентриситетини камайтириш, ўзаро зарбали қисмларни зарбасизларига алмаштириш ва ҳоказолар ҳисобига вибрацияни камайтириш имкониятини кўриш зарур.¹
Шовқин манбаидан R масофани ўзгариши билан шовқин интенсивлиги сатҳининг ўзгаришини ҳисоблаш қуйидаги ифода бўйича амалга иширилади:


(2.1)

бу ерда,
L_R ва L₁ –шовқин манбаидан мос равишда R метр ва бир метр масофалардаги шовқин жадаллигининг сатҳлари.

Агар шовқин манбаи ва иш жойи орасида тўсиқ-девор бўлса, шовқин жадаллиги сатҳи N дБ га камаяди:


(2.2)

бу ерда,
G-бир м² тўсиқ-деворнинг оғирлиги, кг.

Иш жойидаги шовқин жадаллигининг сатҳи тўсиқ-деворни ҳисобга олганда қуйидаги ифода орқали ҳисобланади:

(2.3)

Икки шовқин манбаларининг L_A ва L_В сатҳлардаги шовқин жадалликлари йиғиндиси қуйидаги ифода орқали ҳисобланади:

(2.4)

бу ерда,
L_A-икки қўшиладиган сатҳлардан каттаси, дБ;

∆L - 2.4-жадвалдан аниқланадиган, сатҳлар айирмасига боғлиқ бўлган тўлдирувчи.

Бир неча манбаларнинг йиғинди қувватини аниқлаш жадалроғидан бошлаб кетма-кет амалга ошириш керак бўлади.

L_Σ учта шовқин манбалари учун аниқланишини ҳисобга олиш керак бўлади ва ҳар бир манба мос равишдаги тўсиқ-девор билан кўриб чиқилади.
Тўсиқ - деворнинг параметрлари (материал тури, 1 м² нинг қалинлиги ва оғирлиги) 2.2-жадвалдан олинади.
2.4–жадвал

Манбалар сатҳлари фарқи LА –LВ, дБ	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	15	20
∆L тўлдирувчи, дБ	3,0	2,5	2,0	1,8	1,5	1,2	1	0,8	0,6	0,5	0,4	0,2	0

Деворлар ва шип шовқинни ютувчи материаллар билан қопланганида шовқин интенсивлигини аниқлашда оддийлик учун тўғри товуш нурларини эътиборга олинади, тўсиқ-деворлар бино ичкарисига жойлашган ва товушни ютишга таъсир қилмайди деб ҳисоблаш мумкин.

Деворлар ва шипда товушни ютилиши қуйидаги ифода орқали ҳисобланади:

ют. бир. (2.5)
бу ерда,
S_nm, S_с - мос равишда бино деворлари ва шипи майдони, м²;
α, β, γ - шип деворлар ва полга жойлаштирилган материалларнинг мос равишдаги ютиш коэффициентлари.

Топшириқда бино шипи ва поли майдонлари ўзаро тенг олинади. Шовқин интенсивлигининг камайиши қуйидагича бўлади:

(2.6)
бу ерда, М₁, М₂-мос равишда деворлар ва шип махсус товушни ютувчи материаллар билан қопланмагандаги (М₁) ва қоплангандаги (М₂) товуш ютилишлари, ют. бир. М₁ нинг қиймати a₁ ва β₁ коэффициентлардан фойдаланиб, М₂ нинг қиймати эса, a₂ ва β₂ коэффициентлардан фойдаланиб ҳисобланади. Одатда, пол товушни ютувчи материал билан қопланмайди ва ҳисоблашларда пол паркетли (γ =0,061) деб қабул қилинади.
Иш жойида шовқин жадаллиги сатҳи деворлар ва шип товушни ютувчи материаллар билан қопланганлигини ҳисобга олганда қуйидагига тенг бўлади.


(2.7)
2.4. Мустақил тайёрланиш учун саволлар
1. Инсон организмига шовқининг таъсирини тушунтиринг. Меъёрлар бўйича руҳсат этиладиган шовқинлар сатҳларини ва ҳимоя чораларини айтинг.
2. Шовқин жадаллиги ва жадаллик сатҳи нима?
3. Эшитиш бўсағаси ва оғиш бўсағаси нима?
4. Бир неча манбалар шовқинларининг умумий сатҳи қандай аниқланади?
5. Шовқин сатҳини камайтириш бўйича қандай мухандислик ечимлари қўлланилади?
6. Вибрация таъсиридан қандай ҳимоя чоралари қўлланилади?
7. Ишлаб чиқариш шовқини ва вибрацияда қандай ҳимоя воситалари қўлланилади?
8. Қурилма тагига фундаментларни виброизоляцияси қандай ўрнатилади?
9. Доимий шовқин нима?
10. Барқарор шовқин нима?

1 Юлдошев Ў.Р., Рахимов О.Д. Ҳаёт фаолият хавфсизлигидан лаборатория ишлари. Тошкнт,ТДТУ, 2010й.-74б.