Shovqin va titrashdam himoyalanish texnik vositalarining guruhlanishi va tuzilishi

Yo’l kuyish mumkin bo’lgan tovush bosimiga tuzatishlar.

Shovqin ta’siri vaqtining uzunligi, soat	Shovqin xarakteri
	keng mintaqali	tonal
4 dan 8 gacha	0	-5
1 dan 4 gacha	-6	-1
15 min. dan 1 s gacha	-12	-7
5 min. dan 15 min. gacha	-18	-13
5 mino’tgacha	-24	-19

To’qimachilik korxonalarida ajralib chiqadigan shovqinlarning xaraktristikasi umumiy tarzda kuyidagi jadvalda berilgan.

Shunday qilib, yukoridagi jadvaldan ko’rinib turiptiki, to’qimachilik sanoatining kupgina mashina va dastgoxlarning shovqin darajali gigiyena meyorlaridan 10-20 dB yukoridir.
Jadval
To’qimachilik sanoati korxonalari mashinalarining tovush bosimi darajasi (VNIILTek Mash bo’yicha)

Mashina (dastgoxturi)	Oktava chiziklarining urta geometrik chastotadagi, Gs, tovush bosimi darajali, dB
	63	125	250	500	1000	2000	4000	8000
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Kiporix litel	94	93	91	89	84	77	69	61
Pilik mashinasi	94	97	101	105	101	97	99	94
Yigiruv mashinasi P-76-IG-1m	104	108	104	103	106	99	97	95
P-76-5m	98	102	107	110	106	101	99	94
PPM-120-M	95	96	98	104	105	102	98	90
Urash mashinasi M-150-2	100	96	97	99	99	95	93	89
Pishitish mashinasi KE-1-175 SHL	97	95	99	101	101	105	108	104
KE-1-250-ZI	92	103	100	99	102	103	100	95
Kushib urash-pishitish mashinasi TK-160-I	86	102	96	98	99	102	103	95
TK-200-I	79	83	81	84	88	100	100	85
Yigiruv pishitish mashinasi PK-114-SHG	91	96	97	99	102	95	89	87
PK-100M	102	103	106	103	102	99	95	89
Tukuv dastgoxlari AT-100-5M, AT-100-6	98	99	100	103	104	103	100	94
STB-2-175	95	95	95	99	99	98	96	96
STB-4-175	96	97	98	98	99	96	96	94
STB-2-250	97	97	98	97	96	94	92	91
STB-2-330	94	95	96	96	96	95	93	92
ATPR-100-1	93	92	95	99	96	94	93	93
ATPR-120-1	94	97	98	99	97	96	95	94
TLB-80	92	98	98	98	96	93	89	86
TLB-40	89	85	95	96	94	91	87	85

To’qimachilik sanoatining yigiruv-pishituv sexlarning ish joylarida tovush darajasi A shkalasi bo’yicha 80-98 dBA, tayyorlov-tukuv va yigiruv sexlarida 75-95 dBA, piliklash va piltalash sexlarida 80-100 dBA ni tashkil etadi. Shovqin chiqishi bo’yicha eng yukori darajani tukuv sexlari tashkil kiladi. Ayniksa mokili avtomatik tukuv dastgoxlari o’rnatilgan sexlarda umumiy shovqin darajasi yukori chastotali spektrlarda 100-104 dBni tashkil etadi. Ishlab chiqarishga yangi joriy kilingan mokisiz va pnevmatik to’tkuv stanoklarida shovqin 15-20 dBA kamrok.

Sanoat korxonalarini loyihalashning sanitariya talablariga muvofik, ishlab chiqarish korxonalarining xonalari va ularning xududdi uchun tovush bosimining ruxsat etilgan chekli darajalari jadvalda belgilangan.
jadval
Tovush bosimining ruxsat etilgan chekli darajalari, dB.

	Xonalarning vazifasi	Oktavali polosalarning urtacha geometri								To vush darajasi, dBA
1	Akliy ish uchun shovqin manba lari bo’lmagan xona	73	61	54	49	45	42	40	38		50
2	Boshkaruv xonalari, ish xonalari	79	70	68	58	55	52	50	49		60
3	Telefon orqali suzlashib aloka qilishni talab etadigan	83	74	68	63	60	57	55	54		65
4	Telefon orqali suzlashib aloka qilishni talab etmaydi gan kuzatish va uzoqdan boshkarish xonalari	94	87	82	78	75	73	71	70		80
5	Korxonalarning ishlab chiqarish xonalaridagi va xududidagi ish o’rinlari	99	92	86	84	80	78	76	74		85

Shovqining turiga va uning ta’sir ko’rsatish davomiyligiga karab tovush bosimining ruxsat etilgan darajalariga jadvalda keltirilgan tuzatishlar kiritiladi.

Pilla tortish va ipak yigirish mashinalari ishlayotganda yuzaga keladigan ishlab chiqarish shovqining jadalligi (dBA) kuyidagicha bo’lishi kerak: pilla tortish sexida-94-96; yigiruv sexida -100-105; tukuv sexida -95-98.
Shovqinni ulchash va taxlil qilish xar xil tuzilishdagi shovqin ulchagichlar, analizatorlar, uziyozar uskunalar, magnitofonlar hamda ossillograflardan foydalaniladi.
Ulchash yo’nalish bo’yicha shovqinni ulchash usullarini nazorat va muxandis usullariga ajratish mumkin.
Nazorat usuli - asosan ishlab chiqarish, transport, maishiy shovqinlarning sanitariya talablariga mosligini tekshirish uchun qo’llaniladi. Bu usulda oktavali chastotali polosalari bo’lgan analizatorlar va shovqin ulchagichlardan foydalaniladi.
Muxandis usuli - shovqin manbalarini tekshirish, uning paydo bo’lish sabablarini taxlil qilish, shovqini sundirish vositalarini ishlab chiqish. Bu usulda ulchash uchun uchdan bir oktavali tor polosali analizatorlar, yorug’lik nurlari hisoblash asbobi va boshka asboblar ishlatiladi.
Respublikamizda keng qo’llaniladigan turli xil shovqin ulchagichlar va shovqin spektri analizatorining akustik ulchashlarni amalga oshirish uchun zarur bo’ladigan texnik ko’rsatkichlari 15-va 16 jadvallarda keltirilgan.
“FT” hamda “Bryo’l va Kyer” firmalarida chiqarilgan asboblar aniqrok vibroakustik ulchovlar doirasi kengdir.
Adabiyotlar

1. 
   А. Қ. Қудратов Меҳнат муҳофазаси. Тошкент- 1995.
   
2. 
   А. К. Кудратов. Охрана окружаюшей среди на предприятиях хлопкоочистительной и шелковой промишленности. «Укитувчи» Тошкент - 1995.
   
3. 
   И. Каримов. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли - Т. Ўзбекистон Т.1. 1996 й.
   
4. 
   И. Каримов. Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли. Т. Ўзбекистон. Т 2.1996 й.
   
5. 
   И. Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чу?урлаштириш йўлида. Т.Ўзбекистон. Т З. 1996 й.
   
6. 
   И. Каримов. Ўзбекистон ХХI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т. 1997 й.
   
7. 
   И. А. Каримов. Ўзбекистон ХХI асрга интилмокда. Т. Ўзбекистон. 1999 й.
   
8. 
   А. Қ. Қудратов. Саноат экологияси.Тошкент- 1999.
   
9. 
   Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Тошкент. 8 декабр 1992 й.
   
10. 
    Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғисида Ўзбекистон Республикаси қонуни. Тошкент, 6 май 1993 й.
    
11. 
    Меҳнат кодекси. Тошкент, 26 май 1996 й.
    
12. 
    Қудратов О. Ипакчилик саноатида меҳнат муҳофазаси. Тошкент «Ўзбекистон» 1995 й. 300 б.