Sifatni o'rganish metodikasi

Бу уйда чол, унинг Зумрад деган қизи, ўгай она ва унинг қиммат деган арзанда қизи турар эдилар.
Зумрад кўп чиройли, одобли, мулойим, ақилли қиз экан.
Қиммат эса ишёқмас, инжиқ ва димоғдор қиз экан.
Зумрад эрта билан барвақт кўзасини кўтариб, сой ёқалаб булоқ бошига бораркан. Йўлда учраган лола-гуллар бошларини эгиб, унга салом берарканлар. Аммо худди шу гуллар кампирнинг арзандасини севмас, уни эркаламас эканлар. ⁴⁹
Масал ахлоқий мазмунни киноявий тимсоллар орқали акс эттирадиган бадиий асардир. Масалда киноя тимсоллари – ҳайвонлар, жониворлар ва ўсимликлар дунёсига кўчирилади. Масалан, 3-синф ўқиш дарслигидаги “Ўжар тошбақа” масалини олиб кўрайлик:
Бир ўжар ёш Тошбақа,
Инжиқ, бебош Тошбақа.
Онасига: - “Дод” – деди,
-Менга илож топ, -деди.
Она шўрлик юпатар,
Бола кўнглин кўтарар.
-Йў-ўқ! – деб ўрмалар қайсар,
Онасин жеркиб вайсар.

Энди ўжарлик қилмас,
Она сўзидан чиқмас⁵⁰.
Қуйидаги мисолда хурсанд сўзини сифатлар орқали ифодаланганлигини кўриш мумкин.
Бу гапда “хурсанд” сўзи руҳий ҳолатни билдирувчи сифат бўлиб, хурсанд бўлганини, суюнганини ифодалаган.
Қози жуда ақлли ва тадбирли одам эди⁵¹.
Қиз ақлли ва сезгир эди.
Ойқиз ғамгин Лоланинг елкасига қўлини қўйиб, алоҳида меҳрибонлик билан гапирди.⁵³
Сифатнинг маъно гуруҳлари ичида руҳий ҳолатни ифодаловчи сифатлари анча катта гуруҳни ташкил этиб, улар турли маъноларда қўлланилиши билан ажралиб туради.

4⁸ Худойберганова З. Ўзбек ва турк тилшунослигида сифатларнинг тадқиқ этилиши. O’zbek tili va adabiyoti. 2010. 1-сони, - Б. 58-60.

4⁹ Ўзбек халқ эртаклари. Зумрад ва Қиммат. Олтин бешик.. Тошкент, “Чўлпон”, 2004, - Б.111.

5⁰ Умарова М., Ҳакимова Ш. Ўқиш китоби (3-синф учун дарслик). Тошкент: 2004. – Б.47.

5¹ Умарова М., Ҳакимова Ш. Ўқиш китоби (3-синф учун дарслик). Тошкент: 2004.

5³ Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Москва: Русский язык, 2-том. 1981. –Б.651.