Silfоnli аsbоblаr. Sеzgir elеmеnt sifаtidа silfоn kеng qo’llаnmоqdа

11.5 – rasm. P’еzоmеtrik sаth o’lchаgichning printsipiаl sхеmаsi 

Bоsimning  bundаy  o’zgаrishini  mаnоmеtr  4  o’lchаydi,  mаnоmеtr  shkаlаsi 

suyuqlik sаthigа muvоfiq dаrаjаlаngаn bo’lаdi. 

Suyuqlik sаth tizimdа bаrqаrоrlаngаn bоsim bo’yichа tоpilаdi: 

                                     P-P

x

=H∙ρ∙g,               (11.12) 

bu еrdа,                                     

g

P

P

H

x



−

=



, 

bu еrdа, P

х

 — idishdа suyuqliklаr ustidаgi bоsim, P — Pх bоsim mаnоmеtr 

4 bilаn tоpilаdi. 

Suyuqlik  sаthni  o’lchаshdа  mа’lum  shаrоitlаrdа  stаtik  elеktr  tоki  pаydо 

bo’lishi  mumkin.  SHuning  uchun  tеz  аlаngаlаnuvchi  vа  pоrtlаsh  хаvfi  bоr 

suyuqliklаrni  nаzоrаt  qilishdа  inеrt  gаz  sifаtidа  kаrbоnаt  аngidrid,  аzоt,  tutunli 

gаzlаr yoki mахsus pеzоmеtrik sаth o’lchаgichlаr ishlаtilаdi. 

SHu turdаgi sаth o’lchаgichlаr еr оsti idishlаridа, yonilg’i bаllаst vа bоshqа 

tsistеrnаlаrdа, аgrеssiv suyuqliklаr vа qаtоr bоshqа hоllаrdа sаthni o’lchаsh uchun 

kеng qo’llаnilаdi. Bundаy аsbоblаr suyuqlikning dоimiy zichligidа ±1,5% аniqlik 

bilаn o’lchаydi. 

 

---

5

.Elektr  qarshilik  termometrlari.  Qarshilik  termometr-larining  ishlash 

printsipi,  metall  o’tkazgichlarning  elektr  qarshiligini  temperatura  o’zgarishi  bilan 

o’zgarishiga  asoslangan.  Metallarda  temperatura  ortishi  bilan  ularning  elektr 

qarshiliklari 

ortadi. 

Qarshilik 

termometrlarining 

afzalligi 

quyidagilardir: 

o’lchashdagi  yuqori  aniqlilik;  temperaturani  kichik  diapazonda  o’lchash 

mumkinligi; axborotni masofaga uzatishni va avtomatik ravishda yozib borishning 

mumkinligi.  

Qarshilik termometri materialiga quyidagi talablar qo’yiladi: 

1)  Fizik  va  kimyoviy  xususiyatlarning  temperatura  o’zgarishi  bilan 

o’zgarmasligi  (xususan,  termometr  qarshiligini  temperaturadan  bog’lig’ligini 

o’zgarmasligi);  

2) O’lchov asbobi sezgirligini oshirish uchun, qarshilik termometri materiali elektr 

qarshiligi temperatura koeffitsienti yuqori bo’lishi kerak;  

3). Termometrni kichik razmerda tayyorlash maqsadida, o’tkazgich katta solishtirma 

qarshilikga ega bo’lishi kerak;  

4).  Tayyorlanadigan  termometrlarni  o’zaro  almashinuvchanligini  ta’minlash 

maqsadda metallni toza xolda olish mumkin bo’lishi kerak.  

Toza xolda olish mumkin bo’lgan metallardan qarshilik termometrlari tayyorlashga 

yaroqligi platina (pt) va mis  (Cu) hisoblanadi. 

Eng  yaxshi  material  bo’lib  platina  hisoblanadi,  chunki  u  oksidlanish  muxitida 

kimyoviy  inert  bo’lib,  uni  toza  xolda  olish  mumkin.  Platinining  elektr  qarshiligi 

temperatura koeffitsienti -3,94.10-3 grad-1 va solishtirma qarshiligi - 0,099 om mm2/m.  

Platinali  qarshilik  termometri  yordamida  temperaturani    -200

0

C+650

0

C  chegarada 

o’lchash  mumkin.  Platinani  Rt    qarshiligi  temperaturani  0

0

SC+650

0

C    chegarasida 

quyidagi tenglama bo’yicha aniqlanadi  

Rt = R

0

 (1+At+Bt2)                (8.8) 

A va B - o’zgarmas koeffitsientlar, ularning qiymati graduirovkalashda aniqlanadi;  

 R0 - 0

0

C dagi qarshilik.