Sinoptik meteorologiya Vikipediya, ochiq ensiklopediya Sinoptik meteorologiya

---

Sinoptik meteorologiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Sinoptik  meteorologiya,  sinoptika  (yun.  synoptikos  —  barcha  narsani  ko

ʻra  oluvchi)  —  meteorologiya

bo

ʻlimi. Makrokoʻlamdagi atmosfera jarayonlarini oʻrganish va ular asosida obhavoni oldindan aytish haqidagi

ta

ʼlimot. Bu jarayonlarga siklon yoki antitsiklonparning paydo boʻlishi, evolyusiyasi, harakatlari kiradi hamda

ular  xavo  massalari  va  frontlar  harakati  hamda  evolyusiyasi  bilan  uzviy  bog

ʻlanishda  qaraladi.  Bu  sinoptik

jarayonlarni tadqiq etishda sinoptik haritalar, atmosfera vertikal qirqimi, aerologik diagrammalar muttasil taxlil

qilinadi.  Bu  taqiqotlar  havo  xossalarining  o

ʻzgarishi  va  uning  harakatlarini  belgilovchi  fizik  qonunlarga

tayanadi. Bunda joyning kengligi, xususan, u bilan bog

ʻliq quyosh energiyasi miqdori va shu energiya taʼsir

qiluvchi yuzaning xususiyati (suv, quruqlik, relyef va boshqalar) qisobga olinadi. Energiya ta

ʼsir qiluvchi yuza

bilan  atmosfera  orasida  uzluksiz  issiklik,  namlik  almashinib  turadi.  Shu  tufayli  Yerning  turli  qismlarida

mponocferaning  har  xil  xossali  havo  massalari  hosil  bo

ʻladi,  maʼlum  sharoitlarda  ular  orasidagi  chegara

zonalari  keskin  atmosfera  frontlarita  aylanadi.  Bu  frontlarda  yuzlab  va  minglab  km  uzunlikdagi  atmosfera

to

ʻlqinlari vujudga kelib, bu toʻlqinlar kelgusida past va yuqori atmosfera bosimiga ega boʻlgan quyunlarga —

siklon  va  antitsiklonlarga  aylanadi.  Siklon  va  antitsiklonlarning  yuzaga  kelishi,  zo

ʻrayishi, koʻchishi sababli,

havo  massalari  taqsimoti  o

ʻzgaradi,  natijada  atmosfera  frontlari  koʻchadi  va  rivojlanadi.  Siklon,  antitsiklon,

havo massalari va frontlar bilan birgalikda bulutlar va yoginli joylar ham siljiydi, natijada shamol, havo namligi

temperaturasi  hamda  atmosferaning  boshqa  xossalarida  mahalliy  o

ʻzgarishlar  yuzaga  keladi.  Atmosfera

umumiy sirkulyasiyasi harakteridagi uzluksiz o

ʻzgarishlarga olib keladigan siklonlar faoliyatini oldindan bilish

obhavoning kamida bir necha sutkalik prognozini berish imkonini tugdiradi. Atmosfera umumiy sirkulyasiyasi

turlarining  birinketin  almashinishini  o

ʻrganish  esa  obhavoning  uzoq  muddatli  prognozini  berishga  imkon

tugdirishi  mumkin.  Sinoptik  meteorologiyada  atmosfera  jarayonlarining  juda  katta  fazodagi  rivojlanishi  ayni

bir  vaqtda  tahlil  qilinadi.  Bunday  taxlil  Yer  yuzasida  va  atmosferaning  turli  balandliklarida  olib  borilgan

kuzatishlar  asosida  tuzilgan  sinoptik  haritalar  (qarang  Obhavo  haritalari)  asosida  olib  boriladi.  Shuningdek,

bulutlarning  Yerning  meteorologik  sun

ʼiy  yoʻldoshlari,  kosmik  kemalar  yordamida  olingan  televizion

fotosuratlari,  meteorologik  radiolokator  yordamida  kuzatish  ma

ʼlumotlari  va  boshqa  materiallardan  ham

foydalaniladi.  Bu  empirik  materiallar  siklonlar,  antitsiklonlar,  havo  massalari  va  atmosfera  frontlarining

strukturam, evolyusiyasi va harakatini anikdashga imkon beradi. Ularni o

ʻrganishda aniqlangan qonuniyatlarga

asoslanib,  gidrodinamik  nazariya  asosida  (ko

ʻpincha  miqdoriy  hisoblashlar  yordamida)  obhavo  prognozlari

beriladi  (yana  q.  Meteorologiya).  Sirkulyasiya  sharoitlarini  sinoptik  taxlilidan  ularning  prognozi  va  obhavo

sharoitlarini  oldindan  aytishda  ekstrapolyasiya  va  dinamik  meteorologiya  sifatiy  xulosalariga  tayanadi.

Tadqiqotlar rivojida bir necha davrlarni ajratish mumkin, ularning har biri meteorologiya taraqqiyotining yirik

bosqichlariga mos keladi. Izobarik sinoptikaning rivoji, frontologik tahlil sohasidagi serunum tadqiqotlar, O

ʻrta

Osiyoning  sinoptik  jarayonlarini  turlarga  ajratish,  atmosferani  harorat,  namlik  va  shamol  bo

ʻyicha  vertikal

zondlash  va  uni  meteorologiyada  qo

ʻllash  —  mana  shu  usulning  asosini  tashkil  etadi.  Oʻrta  Osiyoda  V.  A.

Bugayev, V. A. Jorjio, M. A. Petrosyans, N. N. Romanov va boshqa olimlar rahbarligida o

ʻtgan asrning 20—

50y.larida  bajarilgan  keng  kulamdagi  tadqiqotlar  va  prognoz  sohasidagi  ko

ʻp  yillik  amaliy  ishlar  "Oʻrta

Osiyoning  sinoptika  jarayonlari"  fundamental  monografiyasida  umumlashtirilgan.  50y.lar  boshi  miqdoriy  va

sifatiy gidrodinamik taxlil va prognoz (V. A. Bugayev, V. I. Gubin va boshqalar), statistikstoxastik usullarning

sinoptik  jarayonlar  tahliliga  tatbiqi  (V.  I.  Romanovskiy,  T.  A.  Sarimsoqov,  V.  A.  Bugayev,  V.  A.  Jorjio  va

boshqalar),  O

ʻrta  Osiyo  sinoptika  jarayonlariga  orografiya  taʼsirini  oʻrganish  (M.  A.  Petrosyans)  ishlarining

rivojlanishi  bilan  xususiyatlanadi.  60y.larda  prognozning  gidrodinamik  soniy  usuli  ishlab  chiqildi.  Yerning

meteorologik  sun

ʼiy  yoʻldoshlari  orqali  bulutlarning  tasviri  olina  boshlandi.  2000y.larning  boshlarida  Oʻrta

Osiyo sinoptik jarayonlarining asosiy xususiyatlari 1961—90 yillardagi yangi me

ʼyor asosida baholanib tadqiq

etildi.

---

Zverev V. S Sinopticheskaya meteorologiya, L., 1977; Monin A. S, Prognoz pogodi, kak

zadacha fiziki, M., 1969; Vorobyov V. I., Sinopticheskaya meteorologiya, L., 1991; Muxtorov T.,

Ertangi kun obhavosi, T., 1999.

Tohir Muxtorov.

Bu maqolada boshqa til bo

ʻlimlariga ishorat yoʻq.

Siz ularni topib va ushbu maqolaga qo

ʻshib, loyihaga yordam berishingiz mumkin.

Ushbu maqolada O

ʻzbekiston milliy

ensiklopediyasi (2000-2005) ma

ʼlumotlaridan

foydalanilgan.

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, (https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sinopti

k_meteorologiya&action=edit) Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin. 

Bu andozani aniqrog

ʻiga almashtirish kerak.

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sinoptik_meteorologiya&oldid=2000631" dan olindi 

Bu sahifa oxirgi marta 2-Avgust 2018, 17:09 da tahrir qilingan.

Matn Creative Commons Attribution-ShareAlike litsenziyasi bo

ʻyicha ommalashtirilmoqda, alohida holatlarda qoʻshimcha

shartlar amal qilishi mumkin (batafsil).

Adabiyot