Sirtqi bo’lim “moliyaviy tahlil” fanidan

Moliyaviy tahlil va uning tashkil etilishi
Moliyaviy tahlilni tashkil etilishida ichki va tashqi tahlil turlarini tashkil etilishiga axamiyat berish lozim. Ichki moliyaviy tahlil shu firma, kompaniya xodimlari tomonidan tashkil etilsa, tashqi tahlil firma, kompaniya faoliyati bilan qiziquvchi uchinchi shaxslar tomonidan tashkil etiladi. Moliyaviy tahlil funktsiyasini a’lohida tahlil xizmat bo’limini ochish orqali, yollangan tahlilchidan foydalanish yoki alohida xodimga yuklash orqali bajarilishi, mulk egasi tomonidan mustaqil yuritilishi kabi tashkiliy shakllarini ajratish mumkin. Tashqi tahlilchilar tomonidan o’tkaziladigan tahlil tahlil natijalaridan manfatdor tashkilotlar va xodimlar tomonidan mustaqil yoki shartnomaviy asosda tashkil etilishi mumkin. Tahlilni tashkil etish bosqichlariga quyidagilarni kiritish mumkin.
1. Tahlil maqsadini belgilash va uning rejasini tuzish;
2. Tahlil yuzasidan zarur bo’lgan ma’lumotlarni yig’ish, ularni saralash, ko’rsatkichlar holatiga keltirish, analitik jadvallar tuzish;
3. Taxlilni o’tkazish;
4. Tahlil natijalarini umumlashtirish, rasmiylashtirish va chora tadbirlarni belgilash. I.f.d. professor M.Q.Pardaev tomonidan moliyaviy tahlilni 3 ta bosqichni, ya’ni; tahlil maqsadini aniqlash va unga yondashish yo’llarini belgilash; tahlil uchun taqdim qilinadigan axbarotlar sifatiga baho berish; tahlilni usullaridan foydalangan holda tahlil o’tkazish va uning natijalarini rasmiylashtirish bosqichlari ­­­­­­­­­­­2F3 . Ushbu tarkiblashni ham to’g’ri deyish mumkin. Lekin unda tahlilni birlik bosqichlari umumlashtirilgan tarzda ifoda etilgan. Tahlil bosqichlarini 3 ta, 4 ta, 5 ta, 7, 9, 12 ta bosqichdan iborat qilib belgilash ham mumkin. Ular bir-biridan mazmun jihatdan farqlanmaydi. Birlik ifodalarni alohida bosqich qilib belgilanishigina ularni qatorini kengaytirgan halos. O’quvchi turli adabiyotlarni o’rganish asosida noto’g’ri xulosaga kelmasligi lozim. Negaki ular mazmun jihatdan aynan bitta narsani ifoda etadi.
Moliyaviy tahlilda qo’llaniladigan boshqa axborotlar
1. Axborotning asosiy qismidan tashqari moliyaviy tahlilda foydalaniladigan boshqa axborot manbalari ham mavjud. Ular quyidagilar:
- ariza hujjatlari;
- loyiha va prognoz ma'lumotlari;
- statistik hisobotlar;
- konteyner hisobotlari;
- xalq hisobotlari;
- boshqaruv hisobi va boshqaruv hisoboti ma'lumotlari.

Ta'sis hujjatlari jamiyat faoliyatining tartibi va shartlarini belgilaydigan Ustavni o'z ichiga oladi. Ustav korxonaning tashkiliy-huquqiy shaklini, uning nomini, joylashgan joyini, ustav kapitalining tarkibini, uning boshqaruv va nazorat organlarini shakllantirish tartibini, foydani taqsimlash, mablag‘larni shakllantirish tartibini, korxonani qayta tashkil etish va tugatish tartibini belgilaydi.

Loyiha (rejalashtirilgan) ma'lumotlari va prognoz biznes ma'lumotlari biznesni boshqarish, ishbilarmonlik obro'sini oshirish va moliyaviy ahvolni yaxshilash uchun eng muhim yordam sifatida ko'rib chiqilishi mumkin.
Statistik hisobotlar Kompaniyaning asosiy masalalarini hal qilish imkonini beradi. Buni bilishga yordam beradi:
- jarayondagi ijobiy va salbiy o‘zgarishlar va uning natijalaridan doimiy xabardor bo‘lish;
- ko'rsatkichlarni tahlil qilish orqali ularning sifatini baholash;
- nozik shaxslar bilan xavfsiz va amaliy munosabatlarni shakllantirish;
- tadbirkorlikni faktlar asosida boshqarish;
- va boshqalar.
Statistik hisobotni tuzish va taqdim etish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi tomonidan belgilanadi. Xo‘jalik yurituvchi subyektlar uchun quyidagi davlat statistika hisoboti o‘rnatiladi:
- ichki sotish;
- investitsion va qurilish savdosi;
- sanoat statistikasi va boshqalar.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning statistik hisobotlarini tuzish va taqdim etish qonun normalari asosida amalga oshiriladi.
Soliq hisobotlari. Soliq hisoboti – soliq to‘lovchining soliq va boshqa majburiy to‘lovi yoki konnosamenti, soliq deklaratsiyasi, shuningdek ularning ilovalari Soliq qo‘mitasi va Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan shaklda. Soliq to'lovchi belgilangan muddatda hisobotni soliq to'lovchining ro'yxatga olingan joyidagi soliq organiga taqdim etadi.
Xalq banki hisobotlari. Xalq banki hisobotlarida yakka tartibdagi va ixtiyoriy jamg‘arib boriladigan pensiya jamg‘armalari to‘g‘risidagi ma’lumotlar umumlashtirilib, ularni omma e’tiboriga havola etadi.
Boshqaruv buxgalteriya hisobi - bu korxona menejeri va menejerlarini har tomonlama ilmiy asoslangan qaror qabul qilish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlar bilan ta'minlaydigan hisob. Boshqaruv ma'lumotlari faqat xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning boshqaruv xodimlari uchun qo'llaniladi.
Boshqaruv hisobotlari - bu ixtiyoriy ravishda tuziladigan va boshqaruv hisobi ma'lumotlari asosida korxona rahbariyatiga taqdim etiladigan hisobotlar.