Sitoplazmaning asosiy tarkibi

Endoplazmatik tur – el mikroskop yordamida ochilgan eng muhim ahamiyatga ega bo’lgan organoidlardan bo’lib, eukariot hujayralarning barchsida uchraydi. Ular ba’zan och rangda bo’lib membrana bilan chegaralangan kanalchalardan, vakuola, sisternalardan tashkil topgan membrana qalinligi 5-7 nm. U 2 xil bo’lib: donador va sillik tuzilishga ega. Donador en tur ustida mayda donador tanachalar joylashgan bo’ladi. Ular oqsil sintezini amalga oshiradigan sub birliklardir. Sekntrafugalash yo’li bilan fraksiyasi tekshirilganda ularda ko’plab vezikulyar ko’pgichlar majud. Ular mikrosomalar deyiladi. Ular trubasimon emas, balki plastinkasimon ko’rinishga ega. Donador en turda ribosomalar koplangan bo’ladi. Ribasomalarning 5-70 tasi birlashib polisomalarni hosil qiladi. Ribasomalarsiz kanalchalar sillik end tur deyiladi. Ikkala ko’rinishi ham sintezda qatnashadi va tashish vazifasini bajaradi. Donador end tur asosan oqsillar biosintezida aktiv qatnashadi, ularni hujayradagi harakatini ta’minlaydi.

Ikkinchi tip ribasomalarsiz sillik ko’rinishga ega bo’lgan tur asosan polisaxaridlarni biosintezini amalga oshiradi. Ularni harakatini ta’minlaydi. Shuning uchun end tur sekret ishlab chiqaradigan hujayralarda ko’prok uchraydi. M: steroid gormonlarni ishlab chiqaradi. O’simliklarni ildiz hujayralarida, urug murtakda ko’prok mavjuddir.

Jigar hujayralarida xar ikkalasi ham ko’p miqdorda uchraydi. Muskullar end tur o’ziga xos ko’rinishi sarkoplazmatik retikulin tur uchraydi.

Ribosoma – juda kichiq organella bo’lib, diametri 20 nm. Bu organoid xar bir hujayralarda ko’plab uchraydi. Prokariot ham eukariot hujayralarini tarkibiy q`ismi hisoblanadi. Bakteriya hujayralarida 10000 dan ortik uchrasa, eukariotlarda 2-3 barobar ko’p uchraydi. Asosan oqsil sintezini amalga oshiradi. Tuzilishi o’ziga xos. Xar bir ribasoma 2ta sub birlikdan kichiq va kattalikdan iborat. Tarkibi massasi RNK va oqsildan iborat, yadrochada sintezlangan RNK dan tashkil topgan.