Siyosiy liderlarning tadqiqot metodlari

Yetakchilik tushunchasi va tasnifi
Siyosiy liderlik hodisasiga sotsiologiya, siyosatshunoslik, psixologiya va boshqa fanlarda ko‘plab nazariyalar mavjud. Bu hodisaga qiziqish va uni tahlil etishga intilishning ibtidosi qadimgi davrlarga borib taqaladi. Antik davrning mualliflari Gerodot, Plutarxlar ham siyosiy liderlik to‘g‘risida ko‘plab mulohazalar bildirishgan.
Siyosatshunoslik nuqtai nazaridan siyosiy liderlik hodisasini tahlil etishda Abu Nasr Farobiy, Amir Temur, A. Navoiy, N. Makiavellining xizmatlari kattadir. N. Makiavellining fikricha, siyosiy lider - bu butun jamiyatni jipslashtiruvchi, ijtimoiy tartiblarni saqlab qolish va mustahkamlash uchun har qanday vositalarni qo‘llovchi hukmdordir.
Liderning volyuntaristik nazariyasini G. Karleyl (1795-1881) va R. U. Emersonlar (1803-1882) ishlab chiqqanlar. Ular fikriga ko‘ra tarix qaxramon, diniy shaxs ijodining mahsulidir.
Siyosiy fikrlar ta’limotidagi siyosiy liderlik nazariyasida F. Nitsshe ishlab chiqqan paradigmalar ham muhim rol o‘ynaydi. U oliy biologik tip - yetakchi, yo‘lboshchi inson, g‘ayritabiiy favqulodda inson to‘g‘risidagi g‘oyani asoslashga harakat qildi. G‘ayritabiiy favqulodda inson insoniy axloq me’yorlari bilan chegaralanmagan, yaxshilik va yomonlikdan yuqori turadi. U oddiy odamlarga, o‘ziga o‘xshash favqulotdagi yo‘lboshchn insonlar bilan mehribon, muloyim bo‘lishi mumkin. U yuksak hayotiy quvvatga egaligi va hokimiyatga bo‘lgan irodasi bilan boshqa kishilardan ajralib turadi. U kishi, irodali, rivojlangan va go‘zal insondir.
Lider, yo‘lboshchilar to‘g‘risidagi zamonaviy nazariyalarga G. Tard (1843-1904) ijodi sezilarli ta’sir ko‘rsatgan. U ijtimoiylashuv to‘g‘risidagi nazariya asoschilaridan biri bo‘lib, hayotning asosiy qonunlaridan biri- lider, yo‘lboshchilarga izdoshlarning taqlid qilishidir, degan g‘oyani asoslashga harakat qiladi. Jamiyat taraqqiyotining asosiy manbalaridan biri tashabbuskor va noyob shaxslar tomonidan qilingan yangiliklar, kashfiyotlardir.
Lider - yo‘l ko‘rsatuvchi ma’nosini anglatadi. Bu xususiyatga ega inson boshqalarga ta’sir eta olishi, muayyan maqsadlarga erishish uchun ularning birgalikda faoliyatini tashkil eta olish qobiliyatiga ega.
Siyosiy liderlik - siyosiy faoliyat turi bo‘lib, u ikki tomon o‘zaro aloqalarini anglatadi: birinchi tomon - liderlar o‘z izdoshlarining manfaat va ehtiyojlarini biladilar va bayon etadilar, boshqa tomon esa, shu manfaatlarni ifodalash va amalga oshirishlari uchun o‘z vakolatlarining bir qismini ularga ixtiyoriy ravishda topshiradilar.
Zamonaviy siyosatshunoslikda liderlikka doir bir qancha yondashuvlar mavjuddir:
Lider - bu boshqa kishilarga ta’sir etish demakdir. Lider va uning izdoshlari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar mavjud bo‘lib, u liderdan guruh a’zolariga qarab har doim bir tomonlama yo‘naltirilgan bo‘ladi.