Siyosiy yetakchilik turlari. Bugungi davr politologiya fanida siyosiy liderlar
u yoki bu mezonlarga ko‘ra turlicha tavsiflanadi. Bunda, yetakchi shaxsning qo‘l
ostidagilariga nisbatan munosabatiga ko‘ra ikki turga bo‘linadi:
❖
Demokratik yetakchilikda rahbaro‘z qo‘l ostidagilarning manfaat va
fikrlarini hisobga oladi, ularni boshqaruvga tadbiq etadi.
❖
Avtoritar yetakchilik esayakka o‘z manfaatlarini ustun qo‘ygan holda
taqiqlovchi choralar, vkuch ishlatishni anglatadi
Yetakchilikning klassik uslubda hisoblashning esa uch turi mavjud bo‘lib,
uni
M. Veber
ning “Siyosat –
ham mayl, ham kasb sifatida”
maqolasida bergan
ligetim hukumronlikning uch ko‘rinishidan keltirib chiqariladi.
➢
An’anaviy yetakchilik . Yetakchilikning bu turi an’analar,
marosimlar, odat kuchi kabi mexanizmlarga tayanadi.
Itoat qilish odati
an’analarining muqaddasligiga va hokimiyatning meros tariqasida o‘tishiga
asoslangan yetakchilikning bu turi dohiylar, oqsoqollar, shohlar boshqaruvi uchun
xosdir.
➢
Xarizmatik yetakchilik. Yetakchilikning bu turiga M.
Veber
inqiroz davrida jamiyatni inqilobiy tarzda yangilashning muhim harakatlantiruvchi
kuchi sifatida qaraydi. Chunki yetakchilikning bu turi hukmdor —
yetakchining
qudratiga nisbatan xalqning ning cheksiz ishonchiga asoslangandir.
Ommaning
fikricha, rahbarlik uchun alohida xislatlar, buyuk sifatlar, g‘ayrioddiy qobiliyatlarga
ega bo‘lgan xarizmatik yetakchilar xalqni ijtimoiy
yangilanish vazifalarini
yechishga safarbar eta oladilar. Aslida esa yetakchining
individual sifatlari uning
xarizmasi shakllanishida ikkinchi darajali rol o‘ynaydi. Masalan, Lenin, Stalin,
Gitler,
Mao Szedun, Kim Ir Sen, Fidel Kastrolar xarizmatik yetakchilar bo‘lishgan
1
.
1
Odilqoriyev X. T.,Razzoqov D. X. – Siyosatshunoslik. –T.:O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati
nashriyoti, 2009. – 183-b.
