Sobitjon Inog’omov farmasevtik qurilmalarida

Optik xal etish 
Optik xal etish deb (boshqa nomi-vizirlash ko‘rsatkichi) yorug‘lik dog‘i 
diametrini va o‘lchash ob’ektigacha bo‘lgan masofani munosbatlariga aytiladi. 
Pirometrga xos texnik xujjatlashtirishda, odatda vizirlashtirish ko‘rsatkichini aniq 
qiymati ko‘rsatiladi yoki yo‘nalganlik diagrammasi keltiriladi. 
2.3-rasm. Pirometrni mo‘ljalga yo‘naltirish diagrammasi. 
O‘ziga xos ravishda, yorug‘lik dog‘i diametrini optik hal etish bilan 
aniqlanadi va pirometr va o‘lchash ob’ekti orasidagi masofaga bog‘liq bo‘ladi (S = 
k*D, bunda k — vizirlashtirish ko‘rsatkichi, D — ob’ektgacha bo‘lgan masofa. 
Dog‘ni minimal diametri ob’ektni eng kichik bo‘lgan o‘lchamiga muvofiq keladi 
va u ushbu pirometr bilan berilgan masofada o‘lchanishi mumkin. Optik xal etish 
kattaligi qancha katta bo‘lsa (S/D, garchi ba’zan teskari kattaliklardan (D/S) 
foydalanilsa ham), pirometr shuncha mayda predmetlarni farqlay oladi. O‘lchash 
aniqligi o‘lchanayotgan dog‘ini diametri ob’ekt o‘lchamidan kichik bo‘lgunga 
qadar, ob’ektgacha bo‘lgan masofaga qaram bo‘lmaydi. Agarda dog‘ diametri 
kattalashsa, asbob boshqa ob’ektlardan nurlanishni qabul qila boshlaydi va bu esa 
o‘lchash natijalariga katta ta’sir ko‘rsatadi.
2.4-rasmda vizirlashtirish dog‘ini joylashishlarini turli varinatlari keltirilgan 

---

48
2.4-rasm. Vizirlashtirish dog‘ini joylashishlarini 
turli variantlari. 
1. to‘g‘ri — bu holatda asbobni faqat tavsiflari bilan aniqlanadi va masofaga 
bog‘liq emas; . 
2. tang xolatdagi — dog‘ni diametri ob’ekt yuzasi o‘lchamiga teng, o‘lchash 
xatoliklarini kattalashish extimoli mavjud;
3. tang oldi xolat —o‘lchash aniqliklari muxim darajada tushib ketadi, 
o‘lchashni o‘tkazish tavsiya qilinmaydi.
Fokusga xos masofa 
Ko‘pigina pirometrlar uchun pirometrni yo‘nalganlik diagrammasi faqat 
etarlicha katta masofalardagina konusga xos deb hisoblanadi, yaqinroqda u yanada 
ko‘proq murakkab shaklga ega. Ko‘pincha pirometrni sezuvchanlik zonasi avval 
torayadi, keyin esa konus ko‘rinishida kengayib boradi. Minimal diametrga 
erishgandagi masofa F fokus masofasi deb ataladi, shunga o‘xshash yo‘nalganlik 
diagrammasi 
bo‘lgan pirometrlar uchun ushbu parametr texnik 
xujjatlashtirishlarda ko‘rsatilishi kerak. Fokuslari 30…60 sm atrofida va dog‘ 
diamerti 5…8 mm bo‘lgan maxsus qisqa fokusli pirometrlar ham ishlatiladi.