Sodir etilgan qilmish o`z vaqtida tuzatilmasa yoxud o`z vaqtida tegishlicha


Download 188.63 Kb.
Pdf ko'rish
Sana11.06.2020
Hajmi188.63 Kb.
#117345

 

 

             



 

 

                                              KAZUS №67



 

 

Sodir etilgan qilmish o`z vaqtida tuzatilmasa yoxud o`z vaqtida  tegishlicha 



jazo  tartibi  qo`llanmasa  yoki  yashirilsa,  bu  qilmish  o`z  navbatida  keyingi    bir 

xatoga hamda mudhish oqibatlarga olib kelinishi mumkin. Yuqorida bizga berilgan 

kazusda  ham  huddi  shunday  xato  va  uning  bevosita  ikkinchi  xatoga  yo`l  ochib 

berganini  ko`rishimiz  mumkin.  Ushbu  kazusda  fuqaro  E.  Saydaxmedov  hamda 

uning  muqaddam  sudlangan  sherigi  S.Odilovlar  yo`l  qoidasini  buzgan  hamda 

ma`muriy  javobgarlikdan  qochish  maqsadida  ikkinchi  jinoyatga  qo`l  urishgan. 

Ushbu  shaxslar  o`z  qilmishini  yashirish  maqsadida  til  biriktirib  B.Zokirovga 

tegishli  bo`lgan  qarovsiz  turgan  ―  ваз-2101‖  rusumli  transport  vositasiga  tegishli 

bo`lgan  ―01  S  241  QA‖  davlat  raqamini  old  va  orqa  belgilarini  yashirin  ravishda 

egallab voqea joyidan yashirinishgan. 

Ushbu    vaziyatni  jinoyat  huquqi  fani  yuzasidan  tahlil  qilishda  avvalo 

jiunoyat subyekti, jinoyat obyekti, jinoyatning obyektiv tomoni hamda jinoyatning 

subyektiv tomonlarini bilishimiz lozim bo`ladi. 

Jinoyat  obyekti  –  bu  jinoyat  qonuni  bilan  qo`riqlanadigan  ijtimoiy 

munosabatlardir.    Bundan  ko`rinib  turibdiki,  faqat  jinoyat  kodeksi  bilan 

qo`riqlanadigan  munosabatlar    jinoyat  obyekti  bo`la  oladi.  Boshqa  munosabatlar 

esa  jinoyat  obyekti  bo`lolmaydi.  Kazusdagi  ijtimoiy  xavfli  qilmish  sodir  etgan 

shaxslarning  dastlabki  qilmishi  ya`ni  yo`l  harakati  qoidalarini  buzishi  ushbu 

vaziyatda  jinoiy  harakatga  misol  bo`lolmaydi,  chunki  yo`l  harakati  qoidalari 

jinoyat  kodeksi  bilan  qo`riqlanmaydi  va  ushbu  vaziyatda  qay  tartibda  yo`l 

harakatini  buzganligi  yoritib  o`tilmagan.  Ikkinchi  ijtimoiy  xavfli  qilmish  esa 


 

 

jinoyat  obyektida  mavjud,  chunki  o`zganing  mulkini  yashirin  ravishda  egallash 



jinoyat kodeksi 169-moddasida korsatilgan jinoyat tarkibini o`z ichiga oladi. 

Jinoyat  subyekti-    jinoyat  qonuniga  ko`ra  jinoyat  subyekti  aqli  raso,  

jismoniy  shaxs  va  jinoyat  kodeksining  17  moddasida  korsatilgan  yoshga  yetgan 

shaxs  bo`la  oladi.  Ushbu  tarifdan  korinadiki  yuqoridagi  jihatlarning  birortasi 

bolmasa biz jinoyat subyekti sifatida qabul qilolmaymiz. Jinoyat subyekti bo`lmasa 

o`z-o`zidan jinoyat ham bo`lmaydi. 

Jinoyatning  obyektiv  tomoni-  jinoyatning  obyektiv  tomoni  deyilganda 

jinoyat  huquqi  nazariyasida  jinoyat  sodir  etgan  shaxs  tomonidan  jinoyat  sodir 

etishdagi harakati yoki harakatsizligi. Jinoyat sodir etilishi usuli, vositasi, vaziyati, 

holati va shu kabi boshqa tomonlari kiradi. 

Jinoyatning  subyektiv  tomoni-  bu  jinoyat  sodir  etgan  shaxsning  o`zi  sodir 

etgan  qilmishiga  o`zining  munosabatidir.  Ya`ni  sodir  etayotgan  ijtimoiy  xavfli 

qilmish qasddan yoki ertiyotsizlik oqibatida yuzaga kelganligini anglatadii. Jinoyat 

huquqi  nazariyasida  jinoyatning  subyektiv  tomoni  deyilganda,  aybdor  o`zi  sodir 

etgan  ijtimoiy  xavfli  qilmish  va  uning  oqibatlariga  bo`lgan  ruhiy  munosabati 

tushuniladi.  Aqli  rasolik  haqida  jinoyat  kodeksining  18-moddasida  quyidagicha 

tarif  berib o`tilgan. 

 18-modda.  Aqli  rasolik.  Jinoyat  sodir  etish  vaqtida  o‗z  harakatlarining 

(harakatsizligining) ijtimoiy xavfli xususiyatini anglagan va ularni boshqara olgan 

shaxs aqli raso shaxsdir. 

Yuqorida  keltirilgan  jinoyatlarning  umumiy  tarkibidan  bizga  berilgan 

kazusdagi  harakatning  jinoyat  yoki  jinoyat  doirasiga  kirish  va  kirmasligi  haqida 

fikr  yuritamiz.  Yuqoridagi  kazusda  fuqarolar  S.Odilov  hamda  E.Saydaxmedovlar 

til  biriktirib  qasddan  ijtimoiy  xavfli  qilmish  sodir  etgan.  Ushbu  shaxslar  jinoyat 

kodeksining 169-moddasida keltirilgan harakatni malga oshirgan. Bu harakat bilan 


 

 

ushbu  fuqarolar  o`zganing  mulkini  yashirin  ravishda  o`zlashtirgan  hamda  voqea 



joyidan yashirinishgan. 

Jinoyat kodeksinbing 169-moddasi bo`yicha jinoyat obyekti- o`ziga tegishli 

bo`lmagan  mulk,  ya`ni  o`zganing  mulki.    Ushbu  modda  binoan  jinoyat  sodir 

etuvchi shaxs boshqa shaxslardan yashirin ravishda, mulkdorning xohish-irodasiga 

qarshi  o`zganing  mulkini  o`zlashtiradi  va  uni  o`zining  mulki  kabi  tasarruv  eta 

boshlaydi.  Kazusda  ham  fuqarolar  o`zgaga  tekishli  bo`lgan,  fuqaro  Zokirovga 

tegishli bo`lgan transport vositasi davlat raqami belgilarini egallaydi. 

Ushbu  modda  bo`yicha  jinoyat  subyekti-  jinoyat  kodeksi  17-moddasida 

keltirilishicha  169-moddaning  subyekti  bo`lish  uchun  jinoyat  sodir  etgan  shaxs 

jinoyat  sodir  etilgan  vaqtgacha  14  yoshga  to`lgan,  aqli  raso  va  jismoniy  shaxs 

bolishi lozim. Demak kazusdagi ikki fuqaromiz ham jinoyat kodeksining subyekti 

bo`loladi.  Chunki  bu  ikki  shaxs  o`z  xatti-harakatlarining  oqibatlarini  ruhiy 

tomonlama to`liq anglab yetolgan. 

Endi  ushbu  moddaning  subyektiv  tomoni  haqida  so`z  yuritadigan  bo`lsak 

ushbu  ijtimoiy  xavfli  qilmish  qasddan  o`z  qilmishini  yashirish  va  mamuriy 

javobgarlikdan  qochish  uchun  amalga  oshirilgan.  Subyektiv  tomondan  ushbu 

jinoyat  to`g`ri  qasd  bilanetilgan.  Aybdor  olingan  o`zganing  mulkini  nafaqat 

qonuniyligini va qaytarib berilmasligini, balki o`z harakatlarini yashirin usullarini 

ham tushunib yetadi. Shu bilan birga jinoyatchilar ushbu moddaning zaruriy belgisi 

bo`lmish g`arazli maqsadlarni ko`zlaydi.  

Jinoyat  kodeksining  169-moddasiga  binoan  ushbu  ijtimoiy  xavfli 

qilmishning  obyektiv  tomoni  shundan  iboratki;  obyektiv  tomondan  o`g`rilik 

o`zganing  mulkini  yashirin  ravishda  talon-taroj  qilish  bilan  ifodalaniladi.  Talon-

taroj qilishning yashirinligi deganda, jinoyat mol-mulk egasi yoki mol-mulk egasi 

ishonib  topshirilgan  yoxud  ixtiyorida  turgan  shaxsga  sezdirmasdan  yoki  boshqa 

shaxslar  yo`q  vaqtda  sodir  etilishi  tushuniladi.  Bundan  ko`rinib  turibdiki,  fuqaro 

Zokirovga  tegishli  bo`lgan  transport  vositasi  davlat  raqami  belgisini  yashirin 


 

 

ravishda  egallagan  fuqarolar  o`z  harakatlari  bilan  169-moddaning  obyektiv 



tomonini yaqqol keltirib chiqargan.   

Ushbu  sodir  etilgan  ijtimoiy  xavfli  qilmishda  169-moddaning  2-qismi  ―v‖ 

bandi  hamda  3-qismi  ―a‖  bandida  ko`rsatilgan  harakatlar  ham  namoyon  bo`lgan. 

169-moddaning  2-qismi  ‖v‖  bandida    bir  guruh  shaxslar  tomonidan  oldindan  til 

biriktirib  sodir  etish  deya  ta`kidlanlangan.    169-moddaning  2-qismi  ―v‖  bandida  

takroran  yoki  xavfli  retsidivist  tomonidan    deya  tarif    berilgan.  Demak  bizga 

berilgan  kazusdagi  jinoyat  subyektlariga  etibor  beradigan  bo`lsak,  jinoyat  sodir 

etgan fuqarolar o`z qilmishlarini yashirish  maqsadida oldindan til biriktirib ushbu 

qilnishni amalga oshiradi. 

 169-moddaning  3-qism ―a‖ bandi asosan esa fuqaro S.Odilov muqaddam 

sudlangan.  Jinoyat  kodeksining  34-moddasi  2-qimida  shunday  deyilgan.  Ilgari 

hukm  qilingan  jinoyatiga  o‗xshash  jinoyat  sodir  etgan,  ushbu  Kodeksda  alohida 

ko‗rsatilgan  hollarda  esa,  Maxsus  qismning  boshqa  moddalari  bilan  ham  hukm 

qilingan  shaxsning  qasddan  yangi  jinoyat  sodir  etishi  xavfli  retsidiv  jinoyat  deb 

topiladi. Sodir etilgan harakat yuzasidan ikki fuqaroga alohida alohida jinoiy jazo 

tayinlanadi  chunki  jinoyat  kodeksi  58-moddasiga  asosan    Ishtirokchilikda  sodir 

etilgan jinoyat uchun jazo tayinlashda sud har qaysi aybdorning jinoyatda ishtirok 

etganlik xususiyati va darajasini hisobga oladi. Har qaysi ishtirokchining shaxsiga 

tegishli  bo‗lgan  yengillashtiruvchi  va  og‗irlashtiruvchi  holatlar  sud  tomonidan 

faqat shu ishtirokchining o‗ziga jazo tayinlashda hisobga olinadi deya takidlangan. 

                         

 Nazariy savol   №91 

Bizga  taqdim  etilgan  nazariy  savollardan  birida    transport    vositasini  olib 

qochish  va  temir  yo‗lning  harakatlanadigan  tarkibini,  havo,  dengiz  yoki  daryo 

kemasini  olib  qochish  yoki  egallab  olish  jinoyatlarini  tahlil  qilish  berilgan  ekan. 

Ushbu  jinoyatlar  jinoyat  kodeksining  164-  va  167-  moddalarida  keltirilgan.       

264-modda.  Temir  yo‗lning  harakatlanadigan  tarkibini,  havo,  dengiz  yoki  daryo 


 

 

kemasini  olib  qochish  yoki  egallab  olish.       267-modda.  Transport  vositasini  olib 



qochish.      Yuqoridagi  moddalarni  tahlil  qilishda  biz  avvalo  ushbu  jinoyat  sodir 

etilishidagi  jinoyat  tarkibini  ko`rib  chiqishimiz  lozim  bo`ladi.    Jinoyat  tarkibi  esa 

quyidagilardir.  Jinoyat  obyekti,  jinoyat  subyekti,  jinoyatning  obyektiv  tomoni 

hamda jinoyatning subyektiv tomonidan iboratdir. 

Temir  yo‗lning  harakatlanadigan  tarkibini,  havo,  dengiz  yoki  daryo 

kemasini olib qochish yoki egallab olish jinoyatining obyekti-   kemalar  qatnovi, 

parvozlar, 

temir 


yo`lning 

harakatlanadigan 

tarkibining 

xavfsizligi,        

yo`lovchilar,  havo  yoki  dengiz  kemalari  boshqaruvchilari  azolarining  sog`lig`i 

hisoblanadi.  Qoshimcha  obyekt  esa  jamoat  xavfsizligi,  insonlar  hayoti,  mol-mulk 

butligi va daxlsizligi. Predmeti esa daryo, dengiz va havo kemasi hamda temir yo`l 

harakatlanadigan tarkibi. 

267-modda  obyekti-  yo`l  harakati  sohasidagi  transport  vositalari 

harakatining  xavfsizligi,  shuningdek,  o`zgalar  mulki  jinoyatning  obyekti 

hisoblanadi. 

Jinoyat 


kodeksining 

164-moddasida 

ko`rsatilgan 

transport 

vositalaridan  tashqari,  barcha  transport  vositalari  267-moddada  ko`rsatilgan 

jinoyatning predpeti bo`loladi. 

Jinoyatlarning  subyektlariga  kelsak,  jinoyat  kodeksining  17-moddasiga 

asosan  164-moddadagi  jinoyat  obyekti  sifatida  16  yoshga  to`lgan,  aqli  raso, 

jismoniy  shaxs  javobgarlikga  toriladi.  167-moddada  ko`rsatilgan  jinoyat  subyekti 

bo`lish uchun esa ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxs 17-moddaga asosan 14 

yoshga to`lgan, aqli raso, jismoniy shaxs bo`lishi darkor. 

Obyektiv  tomondan  167-moddada  transport  vositalarini  olib  qochish  bilan 

harakterlanadi.qonunga  xilofligi  transport  vositasidan  foydalanish,  unga  egalik 

qilish  va  uni  tasarruf  etish  yuzasidan  hech  qanday  vakolatga  ega  emasligidan 

dalolat  beradi.  164-moddaning  obyektiv  tomoni,  ushbu  moddada  ko`rsatilgan 

transport  vositalaridan  birini  olib  qochish  yoki  egallab  olish.  Bunda  egallab  olish 



 

 

deganda,  transport  vositasini  nazorat  qilayotgan  shaxs  o`z  ixtiyoriga  ko`ra 



transportdan foydalanish imkoniyatiga ega bo`lish tushuniladi. 

Ushbu  jinoyatlarning  subyektiv  tomonlari  esa  albatta  to`g`ri  qasd  bilan 

amalga  oshirilganligidir.          Mana  biz  bizga  berilgan  ikkita  bir-biriga  o`xshash 

jinoyatning tarkibini tahlil qilib chiqdik. Albatta bir qaraganda ikki jinoyat bir biri 

bilan  juda  o`xshashdek  ko`rinadi,  biroq  aslida  jinoyat  tarkibini  ko`zdan 

kechiradigan bo`lsak juda kata farqlarni sezamiz.  

Nazariy  savol  № 38

 

192



2

-modda. Tadbirkorlik subyektlarining faoliyatini tekshirish va moliya-

xo‗jalik faoliyatini taftish qilish tartibini buzish 

Tadbirkorlik  subyektlarining  faoliyatini  tekshirishning  va  moliya-xo‗jalik 

faoliyatini  taftish  qilishning  belgilangan  tartibini  buzish,  xuddi  shuningdek 

tadbirkorlik  subyektlari  faoliyatini  qonunga  xilof  ravishda  tekshirish  tashabbusi 

bilan  chiqish  va  (yoki)  o‗tkazish,  shunday  harakatlar  uchun  ma‘muriy  jazo 

qo‗llanilganidan keyin sodir etilgan bo‗lsa, 

bazaviy hisoblash miqdorining ikki yuz baravaridan uch yuz baravarigacha 

miqdorda jarima  yoki uch yilgacha muayyan huquqdan mahrum qilish yoxud uch 

yuz soatdan uch yuz oltmish soatgacha majburiy jamoat ishlari yoki uch yilgacha 

axloq  tuzatish  ishlari  yoxud  uch  yilgacha  ozodlikdan  mahrum  qilish  bilan 

jazolanadi. 

 O‗sha harakatlar:  

a) ko‗p miqdorda zarar yetkazgan holda;  

b) bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etilgan bo‗lsa, 

—  bazaviy  hisoblash  miqdorining  uch  yuz  baravaridan  besh  yuz  baravarigacha 

miqdorda jarima yoki muayyan huquqdan mahrum qilib, uch yildan besh yilgacha 



 

 

ozodlikni  cheklash  yoxud  uch  yildan  besh  yilgacha  ozodlikdan  mahrum  qilish 



bilan jazolanadi. 

   O‗sha harakatlar:  

a) juda ko‗p miqdorda zarar yetkazgan holda;  

b)  uyushgan  guruh  manfaatlarini  ko‗zlab  sodir  etilgan  bo‗lsa,  —  bazaviy 

hisoblash  miqdorining  besh  yuz  baravaridan  olti  yuz  baravarigacha  miqdorda 

jarima  yoki  muayyan  huquqdan  mahrum  qilib,  besh  yildan  yetti  yilgacha 

ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. 

Jazo mahkumni axloqan tuzatish, uning jinoiy faoliyatni davom ettirishiga 

to‗sqinlik qilish hamda mahkum, shuningdek boshqa shaxslar yangi jinoyat sodir 

etishining  oldini  olish  maqsadida  qo‗llaniladi.  Jinoyat  kodeksining  54-moddasi 

jazo  tayinlashga  qaratilgan.  54-moddada  shunday  deyilgan.  Jinoyat  sodir  etishda 

qonunda belgilangan tartibda aybli deb topilgan shaxs jazoga tortiladi. Sud Jinjoyat 

Kodeksi  Maxsus  qismining  jinoyat  sodir  etganlik  uchun  javobgarlik  nazarda 

tutilgan  moddasida  belgilangan  doirada  Umumiy  qismning  qoidalariga  muvofiq 

jazo tayinlaydi. 

Sud  jazo  tayinlashda  sodir  etilgan  jinoyatning  xususiyati  va  ijtimoiy 

xavflilik  darajasini,  qilmishning  sababini,  yetkazilgan  zararning  xususiyati  va 

miqdorini, 

aybdorning 

shaxsini 

hamda 

jazoni 


yengillashtiruvchi 

va 


og‗irlashtiruvchi  holatlarni  hisobga  oladi.  Jinoyat  kodeksi  maxsus  qismidagi 

moddalar  sanksiyalarida  jazolar  yengillaridan  boshlanib  og`irlariga  qarab  o`sib 

boraveradi.  

Yuqoridagi  moddada  ham  huddi  shu  xolat  kuzatiladi,  ya`ni  modda  3  qismga 

bo`linadi.  1-qismda  ushbu  jinoyatni  sodir  etgan  shxsga  nisbatan  jazo  tartibi  va 

uning  turlari  birma-bir  sanab  o`tilgan.  2-qismda  esa  og`irlashtiruvchi  holatlar 

yuzasidan jazo tartibi, turi hamda miqdori o`sganligiga guvoh bo`lamiz. 3-qismda 


 

 

ham huddi shu hol kuzatiladi, b iroq 2-qismdagi holat va 3-qismdagi holatlarni biz 



ajratib olishimiz lozim bo`ladi.  

192


2

-moddaning  2-qismida  ko`p  miqdorda, 3-qismida  juda  ko`p  miqdorda 

kabi so`zlar mavjud. Endi biz shu holatni tahlil qilamiz.   Ko`p miqdor bu- bazaviy 

hisoblash  miqdorining  uch  yuz  baravaridan  besh  yuz  baravarigacha  bo‗lgan 

miqdor.  Juda ko`p miqdor esa bazaviy hisoblash miqdorining besh yuz baravari va 

undan  ortiq  bo‗lgan  miqdor.      Shu  o`rinda  uyushgan  guruh  hamda  bir  guruh 

shaxslar tomonidan oldindan til biriktib singari iboralarga ham to`xtalib o`tishimiz 

lozimdir.  Bu  to`g`risida  jinoyat  kodeksining  29-moddasida  yaqqol  tushuntirib 

berilgan. 

  29-modda. Ishtirokchilikning shakllari 

Jinoyatda  ishtirokchilik:  oddiy  ishtirokchilik,  murakkab  ishtirokchilik, 

uyushgan guruh, jinoiy uyushma shaklida bo‗ladi. 

Ikki  yoki  undan  ortiq  shaxsning  oldindan  til  biriktirmay  jinoyat  sodir 

etishda qatnashishi oddiy ishtirokchilik deb topiladi. 

Ikki  yoki  undan  ortiq  shaxsning  oldindan  til  biriktirib  jinoyat  sodir 

etilishida ishtirok qilishi murakkab ishtirokchilik deb topiladi. 

Ikki yoki undan ortiq shaxsning birgalikda jinoiy faoliyat olib borish uchun 

oldindan bir guruhga birlashishi uyushgan guruh deb topiladi. 

Ikki yoki undan ortiq uyushgan guruhning jinoiy faoliyat bilan shug‗ullanish 

uchun oldindan birlashishi jinoiy uyushma deb topiladi. 

Ushbu  modda  orqali  biz  192

2

-moddada  keltirilgan  jazo  tartiblari,  turlari  va 



miqdori  turlicha  ekanligini  bilib  olishimiz  mumkin.  Umuman  olganda  jinoyat 

kodeksida  jazo  tartibi  hamda  miqdori  yengilidan  og`iriga  qarab  o`sib  boradi. 

Yuqoridagi  kazus  hamda  nazariy  savollarni  o`z  vakolatimiz  yuzasidan  kelib 

chiqqan holda tahlil qildik. 



 

 

 



  

 

 



 

 

 

Download 188.63 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling