Sog’liqni saqlash iqtisodiyoti qo'llanma

Nazorat savollari:

1. 
   Sog'liqni saqlash iqtisodiyoti deganda nima tushuniladi? Sog'liqni saqlash iqtisodiyotining predmeti nima? U qanday asosiy masalalarni hal qiladi?
   
2. 
   Nima uchun sog'liqni saqlash iqtisodiyoti 20-asrda rivojlana boshladi?
   

Salomatlik nima? Salomatlik iqtisodiy kategoriya sifatida.

3. 
   Sog'liqni saqlash iqtisodiyotining paydo bo'lishi uchun qanday shartlar mavjud?
   
4. 
   Sog'liqni saqlash iqtisodiyotining fan sifatida shakllanishiga qanday omillar ta'sir ko'rsatdi?
   
5. 
   Sog'liqni saqlash iqtisodiyoti ko'rib chiqadigan muammolarning asosiy guruhini sanab o'ting.
   
6. 
   Sog'liqni saqlash iqtisodiyotini o'rganishning qanday usullarini bilasiz?
   
7. 
   Sog'liqni saqlash iqtisodiyoti qaysi darajalarda ko'rib chiqiladi va o'rganiladi.
   
8. 
   Sog'liqni saqlash tizimida ishlash jarayonida qanday iqtisodiy munosabatlar rivojlanishi mumkin?
   
9. 
   Sog'liqni saqlashda samaradorlik deganda nima tushuniladi? Sog'liqni saqlashning ijtimoiy, tibbiy samaradorligi qanday ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi?
   
10. 
    Iqtisodiy samaradorlik qanday hisoblanadi? Mehnatga layoqatli yoshdagi kasallanish, nogironlik va o'lim bilan bog'liq iqtisodiy zarar qanday hisoblanadi.
    
11. 
    Iqtisodiy zararning oldini olishda sog‘liqni saqlashning o‘rni qanday? Zarar turlari.
    

II. BOB. SOG'LIQNI MOLIYALASH

2.1. Global sog'liqni saqlashni moliyalashtirish modellari

Dunyoning turli mamlakatlarida turli xil milliy va tarixiy xususiyatlar mavjud bo'lib, beshta barqaror sog'liqni saqlash modeli mavjud:

• 
  davlat tomonidan tartibga solinmagan sog'liqni saqlash modeli;
  
• 
  fuqarolarning ayrim toifalari uchun majburiy tibbiy sug'urta dasturlarini davlat tomonidan tartibga soluvchi sog'liqni saqlash modeli;
  
• 
  dasturlarni davlat tomonidan tartibga solish bilan sog'liqni saqlash modeli
  

Fuqarolarning aksariyati uchun CHI;

• 
  sog'liqni saqlashning monopol davlat modeli;
  
• 
  universal davlat tibbiy sug'urtasiga asoslangan sog'liqni saqlash modeli.
  

Ularning bir-biridan asosiy farqlari:
−sog'liqni saqlashni moliyalashtirish manbalari;
−sog'liqni saqlashni moliyalashtirishda davlatning ishtiroki darajasi;
−tibbiy xizmat ko'rsatuvchi shaxslarning mulk shakllari;
−aholini davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash dasturlari bilan qamrab olish darajasi.
Siyosiy tuzumi beqaror va iqtisodiyoti oʻtish davridagi mamlakatlarda turli modellar elementlarini oʻz ichiga olgan oraliq shakllar (oʻtish davri modellari) boʻlishi mumkin.
Zamonaviy sharoitda moliyalashtirishning asosiy manbalariga qarab, barcha sog'liqni saqlash modellarini uch turga bo'lish mumkin: byudjet (davlat), sug'urta (ijtimoiy sug'urta), xususiy (nodavlat yoki bozor) (1-rasm).Turli mamlakatlarda sog'liqni saqlash tizimlarining iqtisodiy modellari ushbu jarayonlarda davlat qanday rol va funktsiyalarni bajarishiga qarab belgilanishi mumkin.
1. Davlat modeli ( byudjet) Beveridge-Semashko modeli sifatida tanilgan. Ushbu modelda muhim rol davlatga tegishli. Davlat tibbiy yordamning asosiy xaridori va yetkazib beruvchisi bo'lib, aholining tibbiy xizmatlarga bo'lgan ehtiyojining katta qismini qondirishni ta'minlaydi. Bozor iqtisodiyoti hukmron bo'lgan mamlakatlarda sog'liqni saqlashni byudjetdan moliyalashtirish tizimi shakllangan va birinchi marta 1948 yilda Buyuk Britaniyada qo'llanilgan, uning kelib chiqishi ingliz olimi-iqtisodchisi V.Beverijdir. SSSRda byudjetni moliyalashtirish tizimi 1930-yillarda paydo bo'lgan va uning yaratuvchisi va mafkurasi bo'lgan Sog'liqni saqlash xalq komissari N. A. Semashko nomi bilan atalgan.

Guruch. 1. Etakchi mamlakatlar modellarining tasnifi(Omelyanovskiy V.V. va boshqalar, 2014)

“Semashko” tizimi qulaylik tamoyiliga asoslanib, fuqarolarga umrbod to‘liq bepul tibbiy xizmat ko‘rsatishni kafolatladi.Moliyalashtirishning asosiy kanali davlat byudjeti hisoblanadi. Sog'liqni saqlashni moliyalashtirish (rejalashtirish, tashkil etish, nazorat qilish) davlat tomonidan amalga oshiriladi(90% gacha) byudjet manbalari hisobidan, moliyalashtirishning asosiy manbai esa soliq tushumlari hisoblanadi.
Sog'liqni saqlashni byudjetdan moliyalashtirish tizimi bepul tamoyiliga asoslanadi.Davlat tibbiy tovarlar va xizmatlar bozorining aksariyat jabhalarini qattiq nazorat qiladi, bozorga kirish va kirish qoidalarini belgilaydi.Ushbu tizimning afzalliklari: bepul va umumiy foydalanish mumkin, rejalashtirilgan ishlab chiqish, profilaktika yo'nalishi, iqtisodiy samaradorlik.
2.Sug'urta modeli (Bismark modeli) dunyoda eng keng tarqalgan. U tibbiy xizmatlar bozorini rivojlangan davlat tomonidan tartibga solish va ijtimoiy kafolatlar tizimi bilan birlashtirgan aralash iqtisodiyot tamoyillariga asoslanadi. Sug'urta tizimi Germaniyada 1883 yilda kansler O.Bismark tashabbusi bilan yaratilgan. U texnologik jihatdan ilg‘or va operativ bo‘lib, bir qator moliyalashtirish manbalarini olish imkonini beradi. Bismark tizimi keng qamrovli tibbiy sug'urtaga asoslanadi va sug'urtachilar tomonidan maxsus fondlarga to'lanadigan mablag'lardan moliyalashtirishni o'z ichiga oladi. To‘lov miqdori ish haqining ma’lum foizi sifatida belgilanadi, bu bilan fuqarolarning sog‘liqni saqlashni moliyalashtirishda “Sog‘lom – bemorga, boy – kambag‘alga to‘laydi” tamoyili asosida birdamlik ishtiroki ta’minlanadi. Ushbu model davlatning minimal moliyaviy ishtirokini nazarda tutadi, tibbiy sug'urtani moliyalashtirishning katta qismi sug'urtalovchilarga to'g'ri keladi. Biroq, mablag'lar davlat nazorati ostida va davlat moliyasining bir qismidir. CHI tizimi aholining 80% dan 99,8% gacha qamrab oladi, bu esa tibbiy xizmatlarning yuqori darajada mavjudligidan dalolat beradi. Bemor shifokor va tibbiy muassasani erkin tanlash huquqiga ega.
3. Xususiy sog‘liqni saqlash modeli tibbiy xizmatlarni asosan pullik asosda, xususiy sug‘urta va fuqarolarning shaxsiy mablag‘lari hisobidan ko‘rsatish bilan tavsiflanadi. Davlat tibbiy sug'urtasining yagona tizimi mavjud emas. Ushbu tizim aholi uchun eng kam foydalanish mumkin, u profilaktikaga qaratilgan emas, lekin ayni paytda tibbiy xizmat ko'rsatuvchi provayderlar o'rtasidagi kuchli raqobat tufayli eng dinamik va texnologik jihatdan ilg'or hisoblanadi. Tibbiy xizmatlarga bo'lgan ehtiyojni qondirishda bozor asosiy rol o'ynaydi. Davlat faqat bozor tomonidan qoniqtirilmagan majburiyatlarni o'z zimmasiga oladi, ya'ni fuqarolarning ijtimoiy himoyaga muhtoj toifalari - ishsizlar, kam ta'minlanganlar va nafaqaxo'rlarga tibbiy yordam ko'rsatishni qoplaydi. Barcha fuqarolar ham yuqori sifatli tibbiy xizmat ko‘rsatish imkoniyatiga ega emas va bir qator mutaxassislarning fikricha, bu yerda tibbiy yordam olish muammosi juda keskin. Tibbiy xizmatlarning aksariyati xususiy tibbiyot muassasalari va xususiy amaliyotda oilaviy shifokorlar tomonidan ko'rsatiladi. Xususiy sug'urta kompaniyalari tufayli tibbiy xizmatlar bozorida raqobat darajasi juda yuqori, bu ularning sifatiga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda, lekin faqat aholining moliyaviy jihatdan xavfsiz qismi uchun. Shu bilan birga, resurslardan oqilona foydalanishga erishilmaydi. Tibbiy tovarlar va xizmatlar bozorini tartibga solishda davlatning roli byudjet va ijtimoiy sug'urta tizimlariga qaraganda kamroq ahamiyatga ega.
Hozirgi vaqtda iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarning hech birida bu modellar sof shaklda taqdim etilmagan. Bir qator shtatlarda u yoki bu tizim asosan rivojlangan. Sog'liqni saqlashning uchta asosiy tashkiliy-iqtisodiy modeli bilan bir qatorda oraliq variant ham mavjud - ijtimoiy sug'urta va davlat tibbiyotining belgilarini o'z ichiga olgan byudjet sug'urtasi modeli.
Zamonaviy sharoitda mamlakatimizda sog'liqni saqlashning aralash modeli ishlaydi, unga o'tish 1991 yilda, "Rossiya Federatsiyasida fuqarolarning tibbiy sug'urtasi to'g'risida" gi 1499-1-sonli qonuni qabul qilinganda boshlangan. (1993 yilda kiritilgan). 2010 yil 29 noyabrdagi 3326-F3 "Rossiya Federatsiyasida fuqarolarning majburiy tibbiy sug'urtasi to'g'risida" gi qonunning kiritilishi bilan Rossiyada moliyaviy sog'liqni saqlashning to'liq davlat tizimidan byudjet-sug'urta modeliga o'tish sodir bo'ldi. tibbiy sug'urta byudjet va pullik sog'liqni saqlash bilan birlashtirilgan va sog'liqni saqlash ko'p kanalli moliyalashtirishga ega.