Sogʼliqni sаqlаsh vаzirligi

SHISH PAYDO BO‘LISHI - buyrak kasalligiga alokador, birinchi navbatda siyrak teri osti kletchatkasi bo‘lgan joylarda xosil bo‘ladi, kovoklarda, yuzda, og‘ir xollarda esa butun tanada, shish tepadan pastga karab tarkaladi.
BUYRAK SOXASIDA OG‘RIQ -piyelonefritda, buyrak tosh kasalligida paranefritda ko‘prok uchraydi. Buyrak tosh kasalligida bel atrofida kuchli og‘rik paydo bo‘lishi buyrak sanchig‘i deb ataladi.Qovuq soxasida og‘rik qovuq yallig‘lanishida uchraydi(sistit). Buyrak sanchig‘i xuruji belning shikastlangan tomonida kuchli og‘rik bilan kechadi.Og‘rik juda kuchli bo‘lib,bemor o‘zini ko‘yishga joy topolmaydi,o‘zini xar tomonga urib, karavotda dumalaydi. Xuruj siydikda qon paydo bo‘lishi bilan kechadi.
Buyrak sanchig‘ida birinchi yordam zudlik bilan shifokor chakiriladi, bel soxasiga issiq grelka ko‘yish, issiq vannalar qilish,vanna issiqligi bola chidaguncha isitiladi (40 S oshmasligi kerak). Siydikning miqdori,tinikligi,rangini,aralashmalar mavjudligini aniqlash zarur.
SIYDIK CHIKARISHNING BUZILISHI.Siydik miqdori buyrak va siydik yo‘llarining turli kasalliklarida o‘zgarib turishi mumkin, gox ko‘payib, gox kamayib xattoki umuman ajralmay kolishi mumkin.Siydik normal xosil bo‘lib turganida xam qovuqda, siydik yo‘lida ushlanib kolishi mumkin./retensiya/. Bunda qovuq to‘lgan, kasal o‘z xoxishi bilan yozila olmay koladi.
Siydikning miqdori ko‘payib ketishi poliuriya deyiladi. Bu xolat suyuklik ko‘p isteomol kilganda, kandli va kandsiz diabetda, siydik xaydovchi dorilar isteomol kilganda, ovqat bilan kam oqsil va tuz isteomol qiladigan kuchsizlanib kolgan bolalarda uchraydi.
Siydik miqdori kamayib ketishi oligouriya deyiladi.Bunda siydik miqdori sutkalik peshob miqdorini 1/4 qismini tashkil qiladi.Oligouriya buyrak etishmovchiligida, ko‘p suyuklik yo‘kotganda, shishlarda kuzatiladi. Anuriyada esa ajraladigan siydik miqdori normani 10 foizini tashkil etadi yoki mutlako kamayib ketadi. Buyrakdan tashqari ajralgan suyuklik (kusish, nafas olish tezlanishi, xarorat ko‘tarilishi, ichning ketishi) hisobiga bemorni axvoli og‘irlashadi. Oligo yoki anuriya 4-5 kun davom esa kasalda azot miqdori ko‘payib ketishi uremiya o‘lib, bemorni o‘limga olib kelishi mumkin. Siydik chikarishni buzilishi va tez tez bo‘lishi pollakiuriya deyilib, bu xol poliuriyada xam uchraydi.
Nikturiya tungi siydik miqdorining ko‘payib ketishi.Normada kunduzgi va kechkurungi siydik nisbati 2:1. Buyrak va siydik chikaruv kasalliklarida ( fimoz, vulvit) uchraydi.
Siydikni kechayu kunduz ushlab tura olmaslik enurez deyiladi.Shuni taokidlash kerakki xar doim siydikni ushlab tura olmaslik markaziy nerv sistemasidagi tug‘ma nukson bo‘lishi mumkin.
Buyrak kasalliklarining asosiy belgilaridan biri arterial bosimning ko‘tarilishidir, bunda bosh og‘rig‘i, kulok shang‘illashi, uyku va ko‘zni xiralashuvi bo‘ladi. Hamshira buyrak va siydik chikaruv yo‘llari kasalliklarining asosiy belgilarini bilishi, vaqtida shifokorga maʼlum qilishi, yordam ko‘rsatishi kerak.
Masalan, buyrak sanchig‘ida spazmolitik va og‘riksizlantiruvchi inoyeksiyalar qilish, issiq muolajalar qo‘llash (umumiy issiq vannalar, buyrakka grelkalar ko‘yish) yaxshi naf beradi. Shuningdek ovqatlantirishga xam katta axamiyat beriladi. Agar siydik bilan ko‘p miqdorda siydik kislotasini tuzi ajralsa, (uraturiya) uni keltirib chikaruvchi ovqatlar (miya, buyrak, go‘shtli qaynatmalar, ko‘ziqorin, kofe, kakao, o‘tkir choy) man kilinadi, Fosfat tuzlari bo‘lgan maxalda tarkibida kalotsiy bo‘ladigan maxsulotlar (sut maxsulotlari, tuxum, osh ko‘katlar)tavsiya etilmaydi.Go‘sht,balik,xamir taomlarini aksincha isotemol kilsa bo‘ladi. qanday dudlangan,tuzlangan ,ziravorlangan masalliklar takik kilinadi. Siydik qonsentratsiyasini kamaytirish maksadida va diurezni ko‘paytirish uchun suyuklik ko‘p ichiladi. (yoshga karab 1-1,5-2 litr).
Buyrak va siydik yo‘llarining kasalliklarini davolashning asosiy usuli bu suv- tuz rejimga rioya qilishdir. Nefritning birinchi kunida, shishlar paydo bo‘lganida, gipertoniyada bolaning ovqat tarkibidan tuz umuman olib tashlanadi, natriyga boy maxsulotlar istemol qilish cheklanadi, faqat xayvon oqsili beriladi. (go‘sht, balik, tvorog).
Suvli rejimni tuzganda buyrakdan va ekstrarenal ajralgan suyukliklar hisobga olinadi.Shish paytida suyuklik isteomol qilish cheklanadi, Siydik yo‘llari kasalliklarida esa aksincha suv ko‘p ichiladi, ovqat tarkibidan achchik, tuzli, kovurilgan, dudlangan maxsulotlar man kilinadi.Analogik parxez suvni cheklagan xolda nefrit kasalligi bo‘lgan bemorlarga kullaniladi. Nefropatiyada metobolik buzilishlarining xususiyatiga karab ayrim maxsulotlar cheklanadi.
Tibbiyot Hamshirasi doimo bemorning diurezini kuzatishi kerak. Diurez - bu maʼlum vaqt ichida ajralib chikkan siydik miqdori (dakikada, soatda, kunda). Siydikni kechayu kunduz bir idishga yig‘ib olish, uning miqdorini o‘lchab turish, isteomol kilingan suyuklik miqdorini o‘lchab kuni kasallik varakasiga( maxsus « diurez varakasi”)yozib turish kerak. Bu tanada ushlanib kolgan suyuklik miqdorini aniqlashga yordam beradi.беради.