Soha iqtisodiyoti va menejmenti

Mehnatga vaqtbay xaq to‘lash tarif tizimida ko‘zda tutiluvchi ishlab berilgan vaqt - kalendar vaqt emas, balki me’yoriy vaqt uchun to‘lanadigan xaqni anglatadi. Vaqtbay - mukofotli xaq to‘lashda ishchi ishlab bergan vaqtiga xaq olishdan tashkari, ushbu ish xaqiga ma’lum bir foiz xisobida mukofot xam oladi.
Mehnatga xaq to‘lashning akkord usuli ishbay xaq to‘lashning bir turi bo‘lib, mohiyatiga ko‘ra, bunda bajarilishi kerak bo‘lgan ishlar muddatini ko‘rsatgan xolda baxolash amalga oshiriladi. Kuyidagi xollarda akkord xaq
to‘lash tizimidan foydalanish maqsadga muvofik xisoblanadi.
Korxona biror-bir buyurtmani o‘z vaqtida bajara olmasa va buning uchun shartnomaga asosan katta miqdorda jarima to‘laydigan bo‘lsa, korxonani to‘xtab kolishiga sabab bo‘luvchi favkulodda vaziyatlar (yong‘in, sel, zilzila, suv toshqini yoki jiddiy sabablarga ko‘ra asosiy texnologik liniyalarning ishdan chiqish xollari) ro‘y berganda alohida ishlarni bajarishga zarurat tug‘ilganda yoki korxonada yangi asbob-uskunalar ishga tushirilganda.
Ishbay xaq to‘lash shaklida ishchining ish xaqi kuyidagi formula bo‘yicha topiladi:

bu erda:
I_x - ishchining ishbay ish xaqi;
H_m - maxsulot birligining ishbay narxi, so‘m;
ns - bajarilgan jarayon va tayyorlangan detal va buyumlar soni;
t - ish turlarining soni.
Misol : ishchi oy davomida 420ta buyum tayyorladi. SHundan 400ta buyumning bir donasi 500 so‘mdan va 20 ta buyumning bir donasi 3000 so‘mdan. Ishchining oylik maoshi 260000 so‘m.
= (400*500) + (20*3000) = 260000 so‘m
Ishbay narxni kuyidagi formula bo‘yicha aniqlash mumkin:
yoki
bu erda:
T_s - mazkur razryadli, soatli, oylik tarif stavkasi.
Q - ishlab chikarilgan maxsulot soni.
V_br- maxsulot birligini tayyorlash uchun ketgan vaqt normasi.
Misol: bir soatda 4 dona detal ishlab chikarilgan. Mazkur ish razryadi uchun
bir soatlik tarif stavkasi 2000 so‘m belgilangan. Bitta maxsulot uchun ishbay narx 500.

_{Misol. Ishlab chiqarish bosqichini bajarish uchun 0,1 soat vaqt normasi
belgilangan. 4-razryadli ishchining soatli tarif stavkasi 2000 so‘m. Bosqichning ishbay narxi}

Vaqtbay xaq to‘lashda ishchining ish xaqi kuyidagicha aniqlanadi:

bu erda:
V - ishchining ishlab bergan vaqti
Agar ishchining soatli tarif stavkasi 2000 so‘m bo‘lib, u bir oyda 176 soat ishlab bergan bo‘lsa, unda ishchining ish xaqi 352000 so‘mni tashkil qiladi.