Soliq siyosаti ijtimoiy-iqtisodiy rivojlаnish omili musayev Zikir Zokirovich

---

Международный научный журнал № 4 (100), часть 2 
«Научный импульс» Ноябрь, 202
1177 
SOLIQ SIYOSАTI - IJTIMOIY-IQTISODIY RIVOJLАNISH OMILI 
 
Musayev Zikir Zokirovich 
 
Soliq siyosati haqida soʼz yuritar ekanmiz, biz uning nihoyatda koʼp qirrali va 
murakkab kategoriya ekanligini alohida taʼkidlashimiz kerak. Soliq siyosatining asosiy 
yoʼnalishi moliyaviy resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish, moliyaviy 
tizim sohalari oʼrtasida qayta taqsimlash va bosh yoʼnalishga ega boʼlgan ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlantirishni barqarorlashtirish maqsadida davlat ixtiyoridagi moliya 
resurslarini markazlashtirishdan iboratdir. 
Soliq siyosati haqida fikr yuritganimizda, uning turlariga alohida toʼxtalib 
oʼtishimiz lozim boʼladi. Hozirgi kunda soliq siyosati turlarini quyidagicha guruhlash 
mumkin: 
- 
iqtisodiy oʼsish siyosati; 
- 
muvozanatlashtirish siyosati; 
- 
chegaralash siyosati. 
Soliq siyosatining yuqorida keltirib oʼtilgan turlari milliy daromad hajmini va 
aholi bandligi darajasini oshirishga, davlat xarajatlari tizimini nazorat qilish, soliqlar 
vositasida iqtisodiyotni tartibga solish, byudjet-soliq siyosati yaxlitligini taʼminlashga 
xizmat qiladi. 
Soliq siyosati davlatning byudjet daromadlarini optimal shakllantirish va davlat 
xarajatlarini oqilona sarflash uchun soliq olishni takomillashtirish sohasidagi siyosati 
tushuniladi. Ayni paytda, soliq siyosati ishlab chiqarishni oʼstirishga va uning 
samaradorligini oshirishga, soliqqa tortiladigan bazani kengaytirish maqsadida yuridik 
va jismoniy shaxslar daromadlarini koʼpaytirishga qaratilgan boʼlishi lozim. 
Soliq siyosatining xususiyati shundan iboratki, u nafaqat davlatning daromadlar 
bazasini taʼminlash va kelib tushgan pul mablagʼlarini xarajat qilish, balki jamiyatda 
makroiqtisodiy barqarorlikni hamda inflyatsiyaning past darajasini, aholining optimal 
bandligini taʼminlashi zarur. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida soliq siyosatining asosiy vazifasi iqtisodiyotda ishlab 
chiqarish darajasining pasayib ketishiga yoʼl qoʼymaslik, ishlab chiqarishni 
ragʼbatlantirishga yoʼnaltirilgan chora-tadbirlar ishlab chiqish boʼlib hisoblanadi 
Buning uchun soliq siyosati sohasida soliq stavkalarini pasaytirish, yangi 
investitsiyalar uchun soliq imtiyozlarini berish, tezlashtirilgan amortizatsiyani qoʼllash 
kabi tadbirlar amalga oshiriladi. 
Soliq siyosati samarasini pasaytiradigan omillardan quyidagilarni koʼrsatish 
mumkin: 
- narxlarning oʼsishi (haqiqatda iqtisodiyotni ragʼbatlantirishga doir chora-
tadbirlar nafaqat real YaMM koʼpayishiga, balki inflyatsiyaga ham olib kelishi 
mumkin); 

---

Международный научный журнал № 4 (100), часть 2 
«Научный импульс» Ноябрь, 202
1178 
- siqib chiqarish effekti: soliq stavkalarini kamaytirish milliy jamgʼarmalarni 
qisqartiradi va investitsiyalar hajmini kamaytiradi; 
- sof eksport effekti: soliqlarni qisqartirish milliy jamgʼarmalar miqdorini 
kamaytiradi, ichki foiz stavkasini oshiradi, xorijiy sarmoyalarning qoʼshimcha oqib 
kelishiga olib keladi: natijada mamlakat valyutasining kursi oshadi va sof eksport 
miqdori qisqaradi. 
Oʼzbekistondagi soliq siyosatining xarakterli xususiyatlari sifatida quyidagilarni 
ajratish mumkin: 
-hukumat ijtimoiy-iqtisodiy va byudjet-soliq siyosatining oʼzaro bogʼlanganligi va 
bir-birini toʼldirishi; 
-soliq siyosatining makroiqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy yuksalishini 
ragʼbatlantirishga erishish, hamda uni mustahkamlashga yoʼnaltirilganligi; 
-soliq yigʼimini oqilona usulda tashkil etish va soliqlarning ragʼbatlantiruvchi 
rolini taʼminlash; 
-budjet xarajatlarining ijtimoiy maqsadlarga yo‘naltirilganligi. 
Soliq tadbirlari budjet tadbirlarini to‘ldirib turadi va ular birgalikda talab 
majmuasini rivojlantirishga, natijada esa ishlab chiqarishni ham rivojlantirishga olib 
keladi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, shuni taʼkidlash mumkinki, budjet daromadlarini 
ko‘paytirishdagi soliq siyosatining yechimi soliq tizimi va soliq siyosati bilan bog‘liqdir. 
O‘zbekistonning soliq siyosatini rivojlantirishdagi asosiy yo‘nalishi - bu davlat uchun 
ham, bozor qatnashchilari uchun ham, qulay sharoitlarni yaratishdir. Bunda soliq 
islohotining asosiy maqsadi faqat budjet daromadlarini ko‘paytirish bo‘lib qolmasdan, 
balki ishlab chiqarishni rivojlantirishni, tadbirkorlikni rag‘batlantirish va faoliyat 
samaradorligini taʼminlashga ham alohida eʼtibor qaratimog‘i lozim. Bunda quyidagilar 
ko‘zda tutiladi: 
- soliqlarni qisqartirish, soliqqa tortish bazasini kengaytirish, soliq stavkalarini 
pasaytirish yo‘nalishlarida soliq qonunchiligini takomillashtirish; 
- soliq imtiyozlarini qayta ko‘rib chiqish; 
- bir xil soliq bazasiga ega bo‘lgan soliqlarni birlashtirish; 
- soliq qonunchiligiga rioya etish ustidan qatʼiy operativ nazoratni joriy etish. 
Aytib o‘tilgan choralarni amalga kiritish, amalga oshirilayotgan soliq siyosati 
samaradorligini oshiradi, hamda soliq tizimini iqtisodiy o‘sishga erishish vazifalari 
bilan muvofiqlashtirishga yordam beradi.