Sotsial psixologiya (MA’ruzalar to’plami) mavzu-1: ijtimoiy psixologiyaning shakllanishi

Ijtimoiy munosabatlar - bu jamiyatning ijtimoiy tuzilishidagi va ular o'rtasidagi birgalikdagi harakatlar va maqom-rol maqsadlarini amalga oshirishda barqaror vertikal va gorizontal aloqalar va bog'liqliklar asosida shakllangan munosabatlar.
Ijtimoiy munosabatlarni shartli ravishda ikkita katta guruhga bo'lish mumkin: moddiy munosabatlar va ma'naviy munosabatlar. Moddiy munosabatlar bevosita insonning amaliy faoliyati jarayonida vujudga keladi va rivojlanadi va moddiy madaniyatning moddiy shakllarida (moddiy qadriyatlarni yaratish, taqsimlash, iste'mol qilish) belgilanadi. Ruhiy munosabatlar ideal qadriyatlar bilan bog'liq: axloqiy, badiiy, falsafiy, diniy.
Ko'pincha, ijtimoiy munosabatlar jamoat hayotining sohalariga bo'linadi. Har qanday jamiyatda - tilidan, hukmron dinidan, tarixidan va iqtisodiyot yo'nalishidan qat'i nazar - faoliyatni saqlab qolish va davom ettirish uchun takror ishlab chiqarish kerak bo'lgan to'rt xil faoliyat turi mavjud. Ular ijtimoiy hayotning to'rtta asosiy sohalarini va shunga mos ravishda to'rt turdagi ijtimoiy munosabatlarni shakllantirish uchun asos yaratadi. Shunday qilib, ajratib oling
· Iqtisodiy munosabatlar (moddiy ishlab chiqarish jarayonidagi munosabatlar);
· Ijtimoiy munosabatlar (ijtimoiy hayot sub'ektlari o'rtasidagi tizimni shakllantiruvchi munosabatlar);
· Siyosiy munosabatlar (jamiyatdagi hokimiyatning ishlashiga tegishli);
· Ma'naviy - intellektual munosabatlar (axloqiy, diniy, estetik qadriyatlar to'g'risida).
Ijtimoiy munosabatlarga inson va butun jamiyatning tartibga soluvchi faoliyati ta'sir qiladi. Shu bilan birga, har bir insonning mavqei va farovonligi, shuningdek, ijtimoiy rivojlanish yo'nalishi va sur'ati ma'lum bir jamiyatda o'rnatilgan munosabatlarning xususiyatiga bog'liq. Tarixiy jihatdan aniqlangan har bir jamiyatdagi odamlarning iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va ma'naviy munosabatlari ob'ektiv ravishda, asosan shaxsning xohish-istaklaridan mustaqil ravishda mavjuddir. Ammo ijtimoiy munosabatlar tizimi ko'plab odamlar ijodiy sa'y-harakatlari asosida rivojlanadi, ularning amaliy faoliyati yangi ijtimoiy munosabatlarni keltirib chiqaradi.
Ijtimoiy munosabatlarning quyidagi turlari mavjud:
1) adolatli va adolatsiz.
2) ixtiyoriy va majburiy.
3) hamkorlik va qarama-qarshilik.
4) uzoq muddatli va qisqa muddatli.
5) Hayot sohalari bo'yicha:
Jamiyat munosabatlariga kirish orqali odamlar, tashkilotlar fuqarolarning jamoaviy manfaatlariga tayanib, jamoaviy nuqtai nazarni, jamoaviy jamoatchilik fikrini shakllantiradi. Jamoatchilik fikri - bu muayyan tarixiy davrda jamiyatning turli hodisalar, ob'ektlar, shaxslarga munosabatini aks ettiruvchi ommaviy ongning dinamik holati.
Jamoatchilik fikrini shakllantirishning eng muhim jihatlari:
1) fikr, so'zlardan ko'proq darajada, voqealar bilan belgilanadi.
2) hodisaning ta'sir darajasi uning ahamiyati va o'ziga xosligiga bog'liq.
3) tadbirning mohiyati nihoyatda aniq bo'lishi kerak.
4) axborot etishmasligi sharoitida jamoatchilik fikri shakllanishi mumkin.
5) har doim etakchi jamoatchilik fikrini shakllantirish uchun kerak.
6) odamlar muhim boshqaruv qarorlarini qabul qilishga nisbatan kamroq qarshilik ko'rsatadi, agar ular ushbu jarayonda biron bir ishtirok etyapman deb hisoblasalar.
7) odamlar uchun maqsad haqida fikr hosil qilish, bu maqsadga erishish usullari haqida.
8) jamoatchilik fikrini shakllantirishda bosqichma-bosqichlik printsipidan foydalanish kerak.
9) odamlar aniq harakatlar rejasi bilan birga keladigan g'oyalarga ko'proq mos keladi.
10) o'zaro ta'sir printsipi jamoatchilik fikrini shakllantirishda ishlaydi.
11) Juda ko'p pul sarflaydigan kampaniya ishonchsizlik va shubha tug'dirishi mumkin.
12) xabarni 3-4 martagacha takrorlash unga e'tiborni kuchaytiradi, ammo juda tez-tez takrorlash voqeaga e'tiborni kamaytiradi.
13) g'ayrioddiy xabarlarni yaxshiroq eslashadi.
14) fuqarolarning aniq bir masala bo'yicha fikrlari ushbu masalaning ularga qanday taqdim etilishiga va ular o'sha paytdagi holatlarga bog'liq.
15) fuqarolar o'zlarining kelajagiga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan g'oyani qo'llab-quvvatlaydi.
16) fuqarolar tanish va ishonchli manbadan kelib chiqqan g'oyalarni ma'qullashga moyil.
Jamoatchilik fikrini boshqarish jamoatchilik munosabatlariga ta'sir o'tkaza oladi va aniq maqsadga erishishni kafolatlaydi, shu bilan birga jamoatchilikka ta'sir o'tkazish qanday va nimaga to'g'ri kelishi haqida o'ylash juda muhimdir, natijada erishish jamoatchilik fikriga ta'sir ko'rsatishga qaratilgan.
Jamoatchilik fikri - bu katta qiyinchilik bilan har tomonlama tahlil qilish va qat'iy ta'rif berishga imkon beradigan hodisalardan biridir. Faqatgina rus adabiyotida "jamoatchilik fikri" tushunchasining yigirmaga yaqin ta'rifini topish mumkin. Agar biz ularni umumlashtirishga harakat qilsak, quyidagilarni aytishimiz mumkin: ijtimoiy jamoatchilik fikri - bu jamoaning ongining ijtimoiy holatini namoyon qilishning o'ziga xos usuli, bunda uning aksariyat a'zolari o'zlarining qiziqishlarini uyg'otgan ob'ektiv yoki sub'ektiv voqelikdagi voqealar, hodisalar, hodisalarga munosabat. munozara, va u muayyan jamoat a'zolarining baholari yoki amaliy harakatlarida aks ettirilgan.
Davlat tomonidan ma'lum bir jamoatchilik fikrini shakllantirishning ahamiyati quyidagi tushuntirishga ega:
Birinchidan, ma'naviy hayotning o'ziga xos hodisasi sifatida jamoatchilik fikri ushbu fikrning haqiqiy kuchini, uning xususiyatlari va xususiyatlarini belgilaydigan moddiy tashuvchiga bevosita bog'liqdir. Shu bilan birga, jamiyatning keng qatlamlari jamoatchilik fikrining tashuvchisi sifatida harakat qiladilar, u qanchalik ijtimoiy obro' va samaradorlik bilan ajralib tursa, shunchalik o'zini ko'rib chiqishga majbur qiladi.
Ikkinchidan, har bir aniq vaziyatda jamoatchilik fikri odamlarning ma'lum ehtiyojlari va manfaatlariga asoslanib, ularni hisobga olish va ularni qondirish muhimligi to'g'risida mavjudligining o'zi bilan e'lon qiladi.
Uchinchidan, jamoatchilik fikri ijtimoiy-psixologik hodisa sifatida ommaviy harakatlar va harakatlarning faol stimulyatori bo'lib, ularga har xil, ko'pincha ancha uzoq vaqt davomida keng ko'lam va barqarorlikni berishga qodir.
To'rtinchidan, tobora kengayib borayotgan boshqaruv organlari, barcha darajadagi xo'jalik rahbarlari, norasmiy saylovlari istagi yoki xohlamay, har kuni amaliy ishda jamoatchilik fikrini o'rganish va hisobga olish muhimligini hali to'liq anglamaganlarni ham jamoat fikri nabzida ushlab turishga majbur qiladi.
Jamoatchilik fikri - bu baholashda (og'zaki va yozma ravishda) ifodalanadigan va yirik ijtimoiy guruhlarning (birinchi navbatda, aksariyat aholining) jamoat manfaatlari haqiqatining dolzarb muammolariga aniq (yoki yashirin) munosabatini tavsiflovchi ijtimoiy ongning o'ziga xos namoyonidir.
Jamoatchilik fikri tushunchasining yuqoridagi ta'riflari birgalikda ushbu hodisaning mohiyatini eng to'liq aks ettiruvchi rasmni tashkil etadi. Ularni umumlashtirib xulosa qilishimiz mumkinki, jamoatchilik fikri - bu jamoatchilik ongining holatini namoyon qilishning o'ziga xos usuli, bunda uning aksariyat a'zolarining faktlar, hodisalar, hodisalarga munosabati bilvosita yoki umuman aks ettiriladi, shuningdek ushbu faktlar, hodisalar va hodisalarni baholashda ifodalanadi.
Jamoatchilik fikrining funktsiyalari ayrim ijtimoiy institutlar va shaxslarning fikrlarining o'zaro ta'sirining xususiyatiga, birinchi navbatda birinchisining ikkinchisiga ta'sirining xususiyatiga, bildirilgan fikrning mazmuniga, uning shakliga qarab farqlanadi. Jamoatchilik fikri uchun quyidagi funktsiyalar xarakterlidir: ekspresiv (tor ma'noda, nazorat), konsultativ, direktiv.
1. Ekspressiv funktsiya - ma'no jihatidan eng keng. Jamiyat hayotidagi har qanday fakt va hodisalarga, turli institutlar, davlat rahbarlarining harakatlariga nisbatan jamoatchilik fikri har doim ma'lum bir pozitsiyani egallaydi. Bu xususiyat ushbu hodisaga hokimiyat institutlari ustida turgan, institutlar va partiyalar rahbarlari va davlatlar faoliyatini baholaydigan va boshqaradigan kuch xarakterini beradi.
Shunday qilib, jamoatchilik fikrining ob'ektiv mazmuni bo'yicha davlat institutlari va ularning rahbarlari boshqariladiganlar pozitsiyasiga joylashtirilgan. Faqat bitta axloqiy hokimiyatga ega bo'lgan holda, jamoatchilik fikri o'z natijalarida juda samarali bo'lishi mumkin. Ushbu ta'sir, albatta, aholining keng qatlamlari tomonidan nazoratning turli shakllari tomonidan qo'llab-quvvatlansa, yanada yuqori bo'ladi.
2. Maslahat funktsiyasi - jamoatchilik fikri ba'zi ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, mafkuraviy, davlatlararo muammolarni qanday hal qilish bo'yicha tavsiyalar beradi. Bunday fikr, albatta, davlat muassasalari manfaatdor bo'lsa, bu fikr adolatli bo'ladi. Ushbu maslahatni tinglagan siyosiy rahbarlar, guruhlar, klanlar qarorlar va boshqaruv usullarini o'zgartirishga majbur.
3. Jamoatchilik fikrining direktiv funktsiyasi shundan iboratki, jamoat ijtimoiy hayotning tabiatiga xos bo'lgan ayrim muammolari bo'yicha qarorlar qabul qiladi, masalan, saylovlar, referendumlar paytida xalqning irodasini ifoda etish. Bunday holatlarda odamlar nafaqat u yoki bu rahbarga ishonch mandatini berishadi, balki o'zlarining fikrlarini ham bildiradilar. Imperativ bayonotlar siyosatda juda muhim o'rin tutadi.
Jamiyat tomonidan tuzilgan hukmlarning mazmuniga qarab, fikrlar baholovchi, tahliliy, konstruktiv va tartibga soluvchi bo'lishi mumkin.
Baholovchi fikr muayyan muammolar yoki faktlarga munosabatni bildiradi. Unda analitik xulosalar, xulosalarga qaraganda ko'proq his-tuyg'ular mavjud.
Analitik va konstruktiv jamoatchilik fikri bir-biri bilan chambarchas bog'liq: qaror qabul qilish uchun chuqur va har tomonlama tahlil qilish kerak, bu nazariy fikrlash elementlarini, ba'zan esa zich fikrlash ishlarini talab qiladi. Ammo mazmun jihatidan tahliliy va konstruktiv fikrlar bir-biriga to'g'ri kelmaydi.
Tartibga solinadigan jamoatchilik fikrining ma'nosi shundaki, u ijtimoiy munosabatlarning muayyan me'yorlarini ishlab chiqadi va amalga oshiradi va qonun tomonidan yozilmagan normalar, tamoyillar, an'analar, urf-odatlar, axloq va hokazolarning butun majmuasi bilan ishlaydi. Odatda u odamlar, guruhlar, jamoalarning axloqiy ongida mustahkamlangan qoidalar kodeksini amalga oshiradi. Jamoatchilik fikri ijobiy yoki salbiy hukm shaklida ham bo'lishi mumkin.
Ijtimoiy munosabatlar - bu odamlar orasida hayot davomida paydo bo'ladigan munosabatlardir. Aslida, bu odamlarning butun jamoaviy faoliyati, ular o'rtasidagi o'zaro ta'sir shakllari. Aniqroq ma'noda aytish mumkinki, ijtimoiy munosabatlar bu ijtimoiy guruhlar, sinflar, millatlar o'rtasida, shuningdek, ularning ichida iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, madaniy hayoti va faoliyati jarayonida paydo bo'ladigan xilma-xil aloqalardir. Shaxslar ijtimoiy munosabatlarga aniq bir ijtimoiy jamoalar yoki guruhlarning a'zolari yoki vakillari sifatida kirishadilar.
Ijtimoiy munosabatlarning tuzilishiga har xil nuqtai nazardan qarash mumkin. Marksistik konsepsiyaga muvofiq barcha ijtimoiy munosabatlar moddiy va ma'naviy bo'linadi. Moddiy munosabatlar ongning bevosita ishtirokisiz vujudga keladigan asosiy deb talqin etiladi. Ularning xarakterini jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlari belgilaydi. Ma'naviy munosabatlar moddiy munosabatlarning hosilalari sifatida tushuniladi. Ular odamlarning ongidan o'tib, ustki tuzilishga tegishli, paydo bo'ladi va ishlaydi. Ma'naviy munosabatlar siyosiy, huquqiy, axloqiy va boshqalarni o'z ichiga oladi. Amaliyotning asosiy turlari nuqtai nazaridan ijtimoiy munosabatlar tuzilishi ikki turdagi munosabatlar bilan ifodalanadi. Birinchidan, bu "odamlar - tabiat" munosabatlari (sanoat amaliyoti, tabiatning insonga aylanishi). Ikkinchidan, bu "shaxs - shaxs" munosabatlari (ijtimoiy-tarixiy amaliyot). Ijtimoiy munosabatlarning tuzilishini ijtimoiy hayot sub'ektlari nuqtai nazaridan ham ko'rib chiqish mumkin. Bunday holda sinflar, ijtimoiy-etnik jamoalar, konfessiyalar, ijtimoiy va yosh guruhlari, shaxslar va boshqalar o'rtasida vujudga keladigan munosabatlarni ajratish mumkin.