Sotsiologiya bag’darlari Joba

Sotsiologiya pániniń ob'ekti hám predmeti
Jámiyet haqqındaǵı pán esaplanǵan sotsiologiya álemine kirar ekenbiz, biz áwele onıń leksikalogik mánisine itibar qaratıwımız kerek. «Sotsiologiya (latınsha sotcietas - jámiyet hám grekshe logos - táliymat ) - degen mánisti ańlatadı. Sotsiologiya - pútin sistema retindegi jámiyet hám bólek social institutlar, social gruppalar, jámiyet strukturaları hám olarda júz beretuǵın social processlerdi uyreniwshi fan».[1]
«Sotsiologiya - social basqarıw princpılardıń funksionallashuvi hám rawajlanıwı tuwrısındaǵı, ulıwma hám ayriqsha social nızam hám nızamlıalari, bul nızam hám nızamlıalarning shaxs, social birlikler, klasslar, xalıqlar iskerligindegi júzege keliwi hám ámel qılıw formaları to'grisidagi fandir».
Joqarıda keltirilgen pikirlerden juwmaq etip aytiwimız múmkin, sotsiologiya - social birlikler, shólkemler, processler hám munasábetlerdiń júzege keliwi nizamlıqların uyreniwshi fan bolıp tabıladı.
Sotsiologiya bizge kóprok social turmıs tiplerin analiz qılıwdagina járdem bermey, ashılıp atırǵan keleshekke názer taslaw imkaniyatın da beredi. Sol tiykarda sonday soraw tuwılıwı múmkin: ámelde adamlardıń social turmısın ilimiy tárzde úyrene alamızba?
Bul sorawǵa juwap beriwimiz ushın pánniń tiykarǵı qásiyetleri, ob'ekt hám predmetin kórip shıǵıwımız kerek
Sotsiologiya basqa sociallıq pánlerge uqsap maǵlıwmatlar toplaw hám analiz qılıw usıllarına, teoriyalerdi tastıyıqlar hám logikalıq dáliller tiykarında bahalaw usıllarına iye bolǵanı ushın da pán esaplanadı.
Sotsiologiya biziń turmısimizga júdá kóp ámeliy tásir ótkeredi. Sotsiologik oylaw hám izertlewlerdiń ámeliy siyasat jáne social reformalarǵa ótkeretuǵın tásiri bir neshe jóneliste boladı. Eń tikkeley ul - social hámziyatni anıq bolıwı bolıp tabıladı.

Endi tikkeley sotsiologiyaning pán dárejesine eliriwi, onıń tiykarlawshisi, ob'ekti hám predmeti tuwrısında keńlew toqtalıp ótemiz.

Mámleketimizde sotsiologiya pániniń taraqqiy tabıwında milliy ǵárezsizlik ideyasınıń mánis hám mazmunı zárúrli programma wazıypasın oteydi. Milliy ǵárezsizlik ideyası sotsiologiya pániniń rawajlanıwda mámleketimiz Konstitusiyasi milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatları, demokratiyalıq principlerge tayanıwı, xalqiimizning joqarı ruwxıylıqı, o'lmas miyrasları, jurt paraxatshiliqti, watan gúlleniwi hám xalıq párawanlıǵın támiyinlewge xizmet etiwdi talap etedi.
Sonday etip sotsiologiya jámiyeti quramalı social organizm retinde úyrenedi. Pánniń ob'ekti hám predmeti jóninde toqtalıp ótetuǵın bolsaq, Shıǵıs hám Batıs oyshılları bildirip ótken tariyplerge toqtalıp ótiw dárkar.
Ataqlı nemis alımı M. veberning pikrine qaraǵanda, «sub'ektiv mazmunga iye bolǵan individ minez-qulıqı quram tapqan háreket, sotsiologiyaning predmetin quraydı». 1
E. Dyurkgeym pikrine qaraǵanda, sotsiologiyaning predmetin - social maǵlıwmatlardan dep bilgen. 2
Orıs sotsiologi P. Sorokinning pikrine qaraǵanda, «Jámiyet yamasa social hádiyseler pánni predmetti quraydı»3 dep esaplaydı.
Sotsiologiya pániniń rawajlanıw processinde onıń ob'ekti hám predmeti de ózgerip rawajlanıwlasıp barıp atır. Ob'ekt hám predmet hámme waqıt bir-birleri menen tıǵız baylanıslı boladı. Sol sebepli de sotsiologiya predmetti anıqlaw máselesi onıń ob'ektin anıqlaw menen baylanıslı. Al sotsiologiyaning ob'ektin qanday túsiniwimiz kerek?
Sotsiologiyaning ob'ekti insannıń túrli jaǵday daǵı turpayı bolsa, onıń predmeti miynet, siyasat hám basqa tarawlar daǵı qulıq atvorlarning mexanizmlerin úyreniw bolıp tabıladı.

Sotsiologiya páni ob'ekti hám predmeti izertlew ótkeriw iskerligi nátiyjesinde nomoyon boladı. Sol sebepli de sotsiologiyaning tariyxıy rawajlanıw basqıshları dawamında onıń ob'ekti hám predmeti tuwrısındaǵı túsinikler mudami ózgerip barǵan. Bunı biz joqarıdaǵı oyshıllardıń bildirip ótken oy-pikirlerinen de bilip alıwımız múmkin.

Jámiyet turmısındaǵı ámeldegi social óz-ara baylanıslılıq, social munasábetler, olardıń júzege keliwi hám aqıbetlerin sotsiologik izertlew ob'ekti retinde qabıllawımız múmkin.
Sotsiologiya óz ob'ekti sheńberinde sotsial turmıstıń túrli, bólek tárepleri menen shuǵıllanadı. Mısalı, huqıq sotsiologiyasi, miynet sotsiologiyasi, ekonomikalıq sotsiologiya hám taǵı basqalar. Bul tarawlarda óz ob'ekti insan jáne onıń siyasiy, ekonomikalıq hám basqa tarawlar daǵı ornı hám rawajlanıwı, ómir tárizi hám pikirlew usılı sıyaqlı máselelerdi sheshedi.
Sotsiologiyaning predmetin bolsa qoyidagicha anıqlama beriw múmkin: Sotsiologiyaning predmeti jámiyettegi insan mánisiniń rawajlanıp atırǵan ulıwmadunyalıq qásiyetlerin ámelge asırıwshı nızamlar bolıp tabıladı. Eger pánniń ob'ekti neni úyreniw kerek degen sorawǵa juwap bersa, predmet sol ob'ektti qanday úyrenedi degen mánisti keltirip shıǵaradı. Joqarıdagini juwmaq etip aytqanımızda sotsiologiyaning ob'ekti social gruppalar, social institutlar, social munasábetler dep tariyplewimiz múmkin.
I. Sotsiologiyaning predmeti bolsa insan turmıs táriziniń konkret tárepleri, adamlardıń minez-qulıqı, jámiyettegi ornı hám háreketlerinen ibarat esaplanadi dep juwmaqlaw múmkin. Sol tiykarda mámleketimiz sharayatına iykemlestirip, qoyındaǵı ob'ekt retinde ótetuǵınlardı ajıratıp kórsetemiz:

I. Social basqısh :

1. Jámiyet
2. Ijimoiy qatlam
3. Máhelle
4. Social gruppa
5. Shańaraq
6. Shaxs
II. Milliy basqısh :
1. Millet
2. Elat
3. Etnik gruppa
4. Áwlad
5. Milliy shańaraq
6. Individ.
III. Tarmaqlar basqıshı
1. Ekonomika
2. Siyasat
3. Mádeniyat
4. Pán
5. Tálim
6. Ekologiya

Iv. Aymaqlıq basqısh

1. Region
2. Mámleket
3. wálayat
4. Qala
5. Awıl
6. Maxalla
Respublikamızda Sotsiologiyaga qızıǵıwshılıq kúsheyip barıp atır. Ózbekstanda sociallıq-siyasiy hám ruwxıy ıqlım rawajlanıp atır. Socialliq ómirdiń barlıq tarawlarında ózgerisler bolıp atır. Sol sebepli de sotsiologiya joqarıdaǵı úyrenetuǵın ob'ekt hám predmetti de keltirip ótkenimizdek 4 basqıshda ámelge asırılıwı zaman talabı esaplanadı.