Sovitish mashinalari

1-rasm. Karno sovitish siklining PV va TS diagrammalari

---

Isigan ish jismini izotermik siqish jarayonida 4 va 1 nuqtalar oralig’i, 
undan q1 issiqlik miqdori muhitga chiqadi. Siqish taktining oxirida ish 
moddasi katta bosimga va kichik hajmga ega bo’ladi (1 nuqtada). SHundan 
so’ng ish jismi adiabatik kengayadi (1 va 2 nuqtalar oralig’i) va keskin 
soviydi. Natijada tashqi muhitdagi ortiqcha issiqlik miqdorini yutadi. Sikl 
takrorlanadi. 
Sovitish siklining bajargan ishi 1—2—3—4—1 nuqtalar bilan 
chegaralangan yuzaga son qiymati jihatdan teng, ya’ni 
A
ts
=q
1
-q
2 
bunda q
1
— ish moddasidan sovituvchi jismga o’zatilgak issiklik miqdori; q
2
— sovitiluvchi jismdan ish moddasiga o’zatilgan issiklik miqdori; A
ts
—
siklning bajargan ishi. 
Karnoning sovitish siklining PV diagrammasidan ko’rinib turibdiki, sikl 
ikkita izotermik va ikkita adiabatik jarayonlardan tashkil topar zkan. Bunday 
qurilmalarda sovitish jarayoni ish jismi ichki energiyasining o’zgarishi 
hisobiga sodir bo’ladi. Fizika kursidan mahlumki, har qanday gaz yoki 
suyuqlik o’z hajmini keskin kengaytirganda soviydi. Sovitkichlarda shu 
effektdan foydalaniladi. 

---

Havo bilan sovitish qurilmasi 
Havo bilan sovitish qurilmasining asosiy ish jismi-atmosfera havosi 
hisoblanadi. Bunday sovitish qurilmasi sovitish xonasi 1, kompressor 2, 
issiqlik almashtirgich 3 va pnevmatik (havo) dvigatelg’ 4dan tashkil topgan 
(18.3-rasm). havo bilan sovitish qurilmasining sikli quyidagicha kechadi: 
kompressor 2 sovitish xonasi 1 dagi T
1
temperaturali havoni so’radi va shu 
havoni adiabatik siqib chiqarish klapani 2 orqali nssiqlik almashtirgich 3 ga 
haydaydi. Havoning kom- pressordan chiqishidagi temperaturasi sovituvchi 
suv 
temperaturasidan 
yuqori 
bo’ladi. 
SHuning 
uchun 
issiqlik 
almashtirgichdan q
1
issiqlik miqdori siqilgan havodan suvga o’tadi, 
natijada havo soviydi. Bu sovitilgan havo pnevmatik dvigatelga klapan 3 
orqali haydaladi va unda adiabatik kengayib musbat ish bajaradi. Adiabatik 
kengayish jarayonida pnevmatik dvigateldagi havo soviydi va uning 
temperaturasi sovitish xonasi 1 dagi temperaturadan past bo’ladi. Sovuq 
havo pnevmatik dvigateldan sovitish xonasi 1 ga daydaladi. U yerda 
ortiqcha issiqlik miqdori q
2
ni yutadi. Sovitish xonasi 1 dagi jism soviydi. 
Sikl takrorlanadi. 

---

Kompressorda havoni siqish uchun sarf bo’lgan ish miqdori 4'—1—
2—3'—4' nuqtalar (PV diagramma) bilan chegaralangan yuzaga, 
pnevmatik dvigatelda havoning kengayishida bajarilgan ish miqdori 3—
3—4— 4—3 nuqtalar (PV diagramma) bilan chegaralangan yuzaga son 
qiymati jihatidan teng bo’ladi, Siklning bajargan ishi kompressordagi 
manfiy va pnevmatik dvigateldagi musbat ishlarning ayirmasiga, ya’ni 
1—2—3—4—1 nuqtalar bilan chegaralangan yuzaga son qiymati 
jihatidan teng bo’ladi. 
Issiiqshk almashtirgichdan suvga o’zatilgan issilik miqdori son qiymati 
jihatidan a—3—2—v—a nuqtalar bilan chegaralangan yuzaga teng 
bo’ladi (18.2- rasm, TS diagramma), ya’ni