Soxibaxon ped texnologiya doc

6
I.Y.Lerner va
M.N.Skatkin
o’qitish
metodlarini
quyidagilarga
ajratadilar:
tushuntirish-
rasmlar
metodi;
reproduktiv
metod;
muammoli
bayon qilish
metodi;
qisman
izlanish
metodi;
tadqiqot
metodi.
7
S.I.Petrovskiy va
Y.Y.Golant tasnifi
•
faol va passiv
metodlarga bo’lish:
Agar o’quvchilar
mustaqil ishlasa, faol
metodlar
•
laboratoriya metodi,
kitob bilan ishlash
Agar o’quvchilar
faqat tinglasa va
eshitsa, passiv
metodlar
•
hikoya, ma’ruza,
tushuntirish,
namoyish qilish
metodi, ekskursiya

---

163
8
Y.K.Babanskiyning tasnifi
bo’yicha metodlar 3 ta katta
guruhga bo’linadi
O’quv-tarbiya ishlarini
tashkil etish va amalga
oshirish
Nazorat va o’zini-o’zi
nazorat qilish metodlari
Bilishga doir o’yinlar,
o’quv munozaralari, qiziq
vaziyatlarni vujudga
keltirish, rag’batlantirish,
tanbeh berish va nazorat
metodlari
Ta’lim
metodlari
Ta‘limning
og’zaki metodi
Ta‘limning
ko’rgazmali
metodi
Ta‘limning
amaliy metodi.
O’quvchilarning
o’quv
faoliyatlarini
rag’batlantirish
va tanbeh berish
metodi.
Ta‘limning
induktiv va
deduktiv metodi.
Ta‘limning
muammoli-
izlanish va
reproduktiv
metodi.
O’qitishda
nazorat va o’z-
o’zini nazorat
qilish metodi.
Kitob bilan
ishlash metodi.
9

---

164
10
Ta‘limning og’zaki metodlari
Yangi bilimlarni berish usullari bu-
bilimlar manbaidir, ya’ni bilimlar hamda
ta’riflarni berish: tushuntirish, hikoya,
maktab ma’ruzasi, suhbat metodlari
majmuidir.
Hikoya qilish -
o’qituvchi
tomonidan yangi
o’tilayotgan
mavzuga oid
omil, hodisa va
voqealarning
yaxlit yoki
qismlarga bo’lib,
obrazli tasvirlash
yo’li bilan
ixcham, qisqa va
izchil bayon
qilinishidir.
O’quv ma‘ruzasi.
Ushbu usuldan
yangi bilimlarni
o’zlashtirish va
mustahkamlash,
ko’nikma va
malakalar hosil
qilish uchun
foydalaniladi. Agar
hikoya darsning bir
qisminigina
egallasa, ma‘ruza
odatda, ularni to’la
qamrab oladi.
Suhbat. Suhbat
ta‘limning keng
tarqalgan usuli. Bu
usul savol-javob usuli
deb ham yuritiladi.
Suhbatning to’rt xil
turi mavjud bo’lib,
ular: yangi bilimlar
berishda, bilimlarni
mustahkamlashda,
olingan bilimlarni
tekshirishda, o’tilgan
materiallarni
takrorlashda
qo’llanadigan
suhbatlardir.
O’quv
materiallarini
tushuntirish -
o’qituvchi
tomonidan
o’tilayotgan
mavzuning
mazmunini
xarakterlaydigan
tushuncha, ta‘rif,
qonun va
qoidalarni
uqtirishdir.
11
Ta‘limning ko’rgazmali
metodlari.
• O’qitish jarayonida
ko’rgazmalilik usulidan
foydalanishning
muhimligi
o’qituvchining
o’rganilayotgan narsa
va hodisalarni hissiy
idrok etishga, ularni
kuzatib mushohada
qilishga o’quvchini
undash, mantiqiy va
nazariy elementlarning
birligiga ishonch hosil
qilishga, shuningdek,
nazariy bilimlarni
amaliyotda qo’llay
olishga o’rgata bilishi
bilan izohlanadi.
Ta‘lim
jarayonida
ko’rgazmalilik
usuli namoyish
etish,
illyustratsiya va
ekskursiya
tariqasida olib
boriladi.
O’qitishda
namoyish etish
usulidan
foydalanish
materiallarning
xarakteriga –
mazmuni,
shakli va
hajmiga
bog’liqdir.
Ko’rgazmali
materiallar
xarakter
e‘tiboriga
ko’ra 2
turda
bo’ladi:
1. Aslicha ko’rsatilishi
mumkin bo’lgan buyum
va narsalar: o’simliklar,
hayvonlar, ma‘danlar,
kollektsiyalar, asbob va
mashinalar, modellar va
h.k.
2. Tasviriy-ko’rgazmali
materiallar: buyum, narsa
va hodisalarning tasvirini
ifodalovchi materiallar:
rasm, surat, diafilm,
kinofilm, jo’g’rofiya va
tarix kartalari, chizmalar,
jadvallar, diagrammalar
va h.k. Tasviriy -
ko’rgazmali materiallar –
illyustratsiya materiallari
deb ham ataladi. Ta‘lim
jarayonida tasviriy –
illyustratsiya
materiallaridan
foydalanish keng
qo’llaniladi.

---

165
12
Ta‘limning
amaliy
metodlari.
• O’qitishning amaliy usullariga yozma
mashqlar (masalalar yechish, chizmalar
tayyorlash), tajriba – laboratoriya tipidagi
mashqlar (frontal tajribalar, laboratoriya
ishlari, amaliyot, o’qitishning texnik vositalari
va boshqalar); mehnat topshiriqlarini bajarish
usullari kiradi. Amaliy metodlar o’qitishning
og’zaki va ko’rsatmali metodlari bilan uzviy
birlikda qo’llaniladi. O’qitishning amaliy
usullaridan foydalanishning ijobiy tomoni
o’quvchilarni tevarak-atrofdagi narsa va
hodisalarni mustaqil kuzatishga bo’lgan
qiziqishini kuchaytiradi, ularda mustaqillik,
faollik va tashabbuskorlik ortadi. Amaliy ish
tajribalari – ko’nikma, malakalari, hosil
qilinadi va mehnat madaniyati rivojlanadi.
13
O‘qituvchi markazda bo‘lgan uslublar.
Bu uslub orqali o‘qituvchi o‘zi egallagan ma’lumot va ko‘nikmalarni o‘quvchilarning sezgi
organlari orqali uzatish yo‘llarini qidiradi. Bunda o‘quvchilarning ishtiroki passiv bo‘ladi, ya’ni ular
tinglaydilar, kuzatadilar va ma’ruzalarni yozib boradilar.
Bu uslublar asosan o‘qituvchining qo‘yidagi faoliyat turlari orqali amalga oshiriladi:
Og‘zaki o‘qitish usuli (ma’ruza,
hikoya)
Insonlar o‘rtasidagi eng sodda
muloqot yo‘llaridan biri – og‘zaki
nutq – og‘zaki ta’rif yoki asosiy
mazmunning ogzaki ifodasi
hisoblanadi. Bu uslub butunlay
«so‘zlash» orqali amalaga
oshiriladigan o‘qitishning eng
rasmiy uslubi hisoblanadi. U 40
daqiqa yoki undan uzoqroq
davom etadi va odatda
o‘quvchining ishtiroki uchun hech
qanday imkoniyat
qoldirmaydi.Bunda asosan
o‘quvchining eshitish qobiliyati
ishga solinadi.
Tasviriy ifodalarni qo‘llash usuli
(illustratsiya)
Bu faoliyat orqali yetkazilishi kerak
bo‘lgan bilim yoki malakalarni
tasvirlovchi rasmlar orqali
o‘quvchilarning ko‘rish qobiliyati
ishga solinadi. O‘quvchilarga
yetkazilmokchi bo‘lgan ma’lumotlar
tasvirlab berish orqali, turli simvollar
yordamida yetkaziladi. Bunday
tasviriy ifodalar quyidagi vositalar
yordamida amalga oshiriladi: doska,
maxsus oq doska, flipchart, video
tasvir, videoproyektor, kodoskop,
kompyuter grafiklar, magnit taxta,
rasmlar, suratlar, bo‘yoqli rasmlar,
grafik va jadvallar, diagrammalar,
namunaviy va maxsus shaffof
qog‘ozga tushirilgan tasvirlar.