Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

114"

---

3 4 -§ . Y O S H B U X O R O L IK L A R F A O L IY A T I  
V A B U X O R O A M IR L IG IN IN G T U G A T IL IS H I
XX 
asr boshlarida Buxoro ijtimoiy hayotida bir-biri- 
ga qarama-qarshi ikki kuch paydo bo‘ldi. Birinchisi — 
Buxoroning siyosiy hayotini demokratik asosda qayta 
qurish, uning iqtisodini rivojlantirish, ilg‘or mamlakatlar qatoriga ko‘tarilishi 
uchun astoydil kurashuvchi Yosh buxoroliklar. Ikkinchisi — diniy mutaassiblar, 
har qanday yangilik va islohotlaming dushmani bo‘lgan toifa vakillari edi.
Yosh buxoroliklar siyosiy harakat sifatida 1910-yildan faoliyat ko‘rsata 
boshladilar. Ular Buxoro taraqqiyparvarlarining yetuk namoyandalari (Ab- 
dulvohid Burhonov, A bdurauf Fitrat, Sadriddin Ayniy, Fayzulla X o‘jayev, 
Usmon X o‘ja, Abduqodir Muhitdinov, Musojon Sayidjonov va boshqalar) 
b o‘lib, Buxoroni mustabid amir hukmronligidan qutqarib, respublika tu- 
zumini o ‘m atishga harakat qildilar. Yosh buxoroliklar Buxoroda yangi usul 
maktablarini tashkil qildilar. Bu maktablar uchun turli darsliklar va o‘quv 
qo‘llanmalari yozildi. «Buxoroi sharif» va «Turon» gazetalari nashr qilindi. 
Ushbu nashrlar xalqni jaholatdan uyg‘otish va m a’rifatga da’vat etish bilan 
birgalikda milliy-ozodlik va mustaqillik g ‘oyalarini ham ko ‘tarib chiqdi.
Amir Abdulahaddan so‘ng Buxoro taxtini uning 
o‘g‘li Sayid Olimxon (1910—1920) egalladi. Uni 
1893-yilda otasi Peterburgga o‘qishga jo ‘natdi. Bu 
yerda u 3 yil davomida harbiy ishlar va davlat boshqarish asoslarini o ‘rgandi. 
Amirlik taxtiga o‘tirgan Sayid Olimxon Buxoroda davlat asoslari va diniy 
tizimni o‘zgartirish taraddudida bo ‘lmadi. Ammo Rossiyadagi voqealar va 
amirlikning o‘zidagi muxolafatchi harakatlar uni chora-tadbirlar k o ‘rishga va 
Yosh buxoroliklaming (jadidlar) mamlakatni demokratlashtirish va islohotlar 
o ‘tkazish to ‘g‘risidagi talablariga yon berishga majbur qildi.
1917-yil Rossiyadagi fevral voqealari va u tufayli Buxoro siyosiy hayoti- 
dagi jonlanish, siyosiy o ‘zgarishlaming Buxoro amirligida ham takrorlanishi- 
dan saqlanish amimi ayrim islohotlami amalga oshirishga undadi. 1917-yil 
m artda bosh qozi amir qabulxonasida mamlakatda islohotlar o ‘tkazish haqida 
v a’da berdi. U amirning mavjud tuzum asoslariga daxl qilmaydigan va xalq­
ning ahvolini ko‘p ham o‘nglamaydigan farmonini o‘qib eshittirdi.
Farmonda odil sudlov, xiroj, zakot va boshqa soliqlarni undirishning 
barqaror asoslarini yaratish haqida so‘z borardi. Sanoat va savdoni rivojlanti­
rishga ham e’tibor qaratilgandi. Amaldorlarga xizmat yuzasidan vazifalami 
ijro etish chog‘ida qo‘shimcha ustam a haq olish taqiqlandi. Buning o‘m iga