Spektral analiz

BUGER–LAMBERT–BER QONUNIDAN FOYDALANISH SHARTLARI VA CHEKLANISHLAR.
Absorbsion spektroskopiyada modda konsentratsiyasi, odatda, bir litrdagi mollar soni bilan (molyar konsentratsiya), qatlam qalinligi esa santimetrlarda o‘lchanadi. e – molyar yutish koeffitsienti; uning qiymati har bir yutish chizig‘i uchun doimiy bo‘lib, faqat moddaning tabiatiga bog‘liq bo‘ladi va reaksiyaning sezgirligini tavsiflaydi; Hl = 1 sm va c mol/l bo‘lganida A = ε bo‘ladi. Demak, molyar yutish koeffitsienti qatlam qalinligi 1 sm bo‘lganida bir molyar eritmaning optik zichligiga teng. A = ε•c•l tenglamaga binoan optik zichlikning konsentratsiyaga bog‘liqligi grafik jihatdan koordinata boshidan boshlanuvchi to‘g‘ri chiziq shaklida ifodalanadi
Optik zichlikning modda konsentratsiyasiga bog‘liqligi.
Buger–Lambert–Ber qonuni faqat suyultirilgan eritmalar uchun ma’lum sharoitda mutlaq to‘g‘ri keladi. Bu shartlar quyidagilardan iborat:
1. Bu qonun monoxromatik nurdan foydalanilganda to‘g‘ri natijalar beradi. Bunda (1) tenglamani quyidagicha yozish mumkin:

Bu yerdagi λ, A va ε ning qiymatlari to‘lqin uzunligi λ bo‘lgan monoxromatik nurlanishga daxldorligini ko‘rsatadi.
2. Eritmada begona elektrolitlarning bo‘lishi tekshirilayotgan eritmadagi molekulalarning deformatsiyalanishini yuzaga keltirishi mumkin. Natijada ushbu birikmalarning yorug‘lik yutishi o‘zgaradi.
3. Yorug‘lik yutilishiga gidroliz, kompleks hosil bo‘lishi, oraliq mahsulotlar hosil bo‘lishi, molekulalarning tautomer o‘zgarishlari, solvatlanish kabi omillar ta’sir ko‘rsatadi. Bu hodisalarning barchasi eritmaning pH iga bog‘liq ravishda sodir bo‘ladi.
4. O‘lchashlar vaqtida harorat juda bo‘lmaganida bir necha gradus chegarasida doimiy saqlanib qolishi kerak.
Buger–Lamberg–Ber qonunidan chetlanish asboblarga, tegishli omillarga ham bog‘liq bo‘ladi. Ular yorug‘lik oqimining yetarli darajada monoxromatik bo‘lmasligi bilan bog‘liq bo‘lib, ko‘pincha fotoelektrokolorimetrlarda ishlanganda kuzatiladi. Bunday asboblarda monoxromatlashga yordam beradigan yorug‘lik filtrlari muayyan to‘lqin uzunliklari oralig‘idagi nurlanishni o‘tkazadi. To‘lqin uzunligining anchagina keng oraliqlarida nurlanishni o‘tkazuvchi odatdagi yorug‘lik filtrlari ishlatilganida o‘lchash natijasi integrat yutishga taalluqli bo‘ladi. Yutuvchi moddaning konsentratsiyasi ortib borgan sari yutish chizig‘ining konturi yoki spektr ma’lum qismining konturi o‘zgarishi mumkin. Shuning uchun ayni qismga mos keluvchi to‘lqin uzunligi oralig‘ida o‘lchangan yutilish konsentratsiya ortishiga to‘la mutanosib bo‘lmaydi. Bunday hodisalar ko‘pincha sariq rangli eritmalarda va eski turdagi asboblar ishlatilganda sodir bo‘ladi.
FOTOMETRIK REAKSIYALARGA QO‘YILADIGAN TALABLAR
Fotometriyada rangli birikmalar olish uchun qo‘llaniladigan kimyoviy reaksiyalar qator talablarga javob berishi kerak:
1. Reaksiya natijasida rangli mahsulot hosil bo‘lishi lozim. Bunga kompleks hosil qilishdan foydalanish, xromofor guruhlarni kiritish; oralab keluvchi π bog‘lar miqdorini oshirish va boshqa usullar bilan erishiladi.
2. Fotometrik reaksiya mahsulotining tarkibi o‘zgarmas bo‘lishi kerak. Masalan, kompleks birikmalarning tarkibini barqaror etish uchun muhitning sharoiti, mo‘l reagent, reaksiyani o‘tkazishning optimal vaqti tanlanadi.
3. Fotometrik reaksiya mahsulotining rangi juda intensiv bo‘lishi kerak. Fotometrik reaksiyalar uchun molyar yutish koeffitsientlari 5000–10000 dan kam bo‘lmagan mahsulotlar hosil qiladigan reaksiyalar yaroqlidir. Bu holda reaksiya nihoyatda sezgir bo‘ladi.
4. Barcha fotometrik o‘lchashlar mutlaqo bir xil sharoitlarda o‘tkaziladi: zaruriy reagentlar tekshiriluvchi eritmaga ham, taqqoslash eritmasiga ham qo‘shiladi va pH, harorat hamda eritmalar hajmi tenglashtirib turiladi.
5. Fotometrik reaksiyalar doimo kerakli yo‘nalishda o‘tishi kerak.
6. Fotometrik reaksiya tanlovchan va faqat muayyan komponent bilangina sodir bo‘lishi lozim.
Fotometrik reaksiyalardan anorganik moddalar analizida ham, organik moddalarni tekshirishda ham keng ko‘lamda foydalaniladi.
Fotomefik analizning har qanday turida ham analitik shaklga yutilish spektrofotometrda ishlanganda optimal to‘lqin uzunligida va elektrokolorimetrda ishlanganda to‘lqin uzunliklarining optimal oralig‘ida aniqlanadi.
Analizning fotometrik va spektrofotometrik usullari D.I. Mendeleevning davriy jadvalidagi 50 dan ortiq elementni, asosan, metallarni aniqlashda ishlatiladi. Absorbsion spektroskopiya usullarida rudalar, minerallar va boshqa tabiiy obyektlar, boyituvchi va gidrometallurgiya korxonalarining qayta ishlash mahsulotlari analiz qilinadi. Bu usullardan sanoatning metallurgiya, elektronika, kimyo va boshqa tarmoqlarida, tibbiyotda, biologiyada juda samarali foydalaniladi. Ular atrof-muhitning ifloslanganlik darajasini nazorat qilishda ham katta ahamiyatga ega.
Absorbsion spektroskopiya usullari nihoyatda sezgir, tanlovchan va yetarli darajada aniqligi tufayli kam miqdordagi moddalarni analiz qilishda, ayniqsa, 10–5–10–6% miqdorlardagi qo‘shimchalarni aniqlashda ahamiyati katta. Murakkab namunalarni kimyoviy yo‘l bilan tarkibiy qismlarga oldindan ajratmay turib elementlarni aniqlashga imkon beruvchi ko‘pchilik fotometrik usullar tanlovchanligi tufayli ham muhim ahamiyatga ega. Bunda bitta elementni 15–20 ta begona elementlar ishtirokida aniqlash mumkin. Shuningdek, bitta aralashma tarkibidagi uch-to‘rtta elementni bitta reaktiv ta’sirida aniqlasa ham bo‘ladi (masalan, galogenlar aralashmasini kumush nitrat ta’sirida).
Oddiy, tezkor, aniq fotometrik analiz usullaridan ishlab chiqarishni nazorat qilishda, zavod va ilmiy-tadqiqot laboratoriyalarida keng foydalaniladi.
AMALDA ISHLATILISHI.

E’tiboringiz uchun rahmat!!!