Sport mahoratini oshirish

1.2 O‘rgatish usullarining tasnifi
Metodlarning har xil bclgilnriga muvofiq bir necha tasnifl mavjud. Ular bir-biriga zid bo'lmasdan, o'rgatish jarayonini har tomondan ochib beradi. Farqlash kerak, birinchidan, bolaning bilish faolligini aks cttiruvchi usul, yoki eshitgan va ko'rganini eslash usullari; ikkinchidan, o'qituvchi o'z bilimlarini, malakalarini so'z yordamida anglashi va namoyish qilish usuli; uchinchidan, eshitish, kuzatish va harakatlarni bajarish orqali o'quvchilarning bilim va malakasini oshirish usullari. Sanab o'tilgan uchta tasnifdan jismoniy tarbiyada eng ko'p tarqalgani oxirgisi. Chunki bunda, o'quvchilardan faqat bilimlar talab qilinibgina qolmasdan, harakat-faoliyatlar sistemasi bilan amaliy bilimlar o'quv materialida yetarlicha aks ettirilgan. O'quvchilarning bilim va malaka olishlarini o'rganish uslublarining hammasi uch guruhga bo'linadi. Ucli guruhdagi metodlarning mavjudligi organizmning har xil anali/atorlari sistemasi yordamida o‘quvchilarning o‘rganilayotgan faoliyatlar bilan tanishuvini ta’minlaydi: bola tinglaydi, ku/atadi, harakat jarayonida o ‘zini sezadi. Ishga ikkala signal sistemasi jalb etiladi. Faoliyatlarga o'rgatishda amaliy iislublar asosiy ahamiyatga ega boiadi. Mar bir metodlar guruhi pedagogik faoliyatda bir necha ko'rinishga ega.
O‘rgatish metodlari (uslublari) Amaliy uslublar: So ‘z uslublari: Ko'rsatma uslublar: — qism larga b o ‘lib o'rganish; — bir butun o ‘rganish; — o ‘yin li-m u sob aq ali o'rganish. — hikoya qilish; — tasvirlash; — tushuntirish; — suhbat; — tahlil qilish; — topshiriq berish; — ko'rsatish; — baholash; — buyruq berish; — hisobga olish. — jonli ko'rsatish nam oyishlar; — plakatlar; — kinogram m alar; — rasmlarni doskaga chizish; — kinofilm lar; — ovozli va ko'rinishli signallar. Amaliy uslublar Bu metodlar o‘quvchilarning faol harakatlariga asoslangan. Jismoniy mashqlarni bajarish sharoitining reglamentlashgan darajasiga qarab, bu metodlar uch guruhga bo‘linadi: qat’iy reglamentlashgan mashqlar metodlari (qismlarga bo‘lib va bir butun o'rganish) va qisman reglamentlashgan (o‘yinli va musobaqali) o ‘rganish. Har qanday metodda reglamentlashganlik vaqti bo‘ladi. Faqat reglamentlashganlikning darajasi va xarakteri har xil bo‘ladi, xolos. Q at’iy reglamentlashgan mashqlar uslublari Bu metodlar harakatlarni ko‘p marotaba bajarish bilan yoki uning qismlari, q a t’iy reglamentlashganlikda harakat formasi, yukning hajmi, uning ortib borishi, dam olish bilan navbatlashishi va boshqalar bilan xarakterlanadi.
Bu guruhga kiruvchi metodlar bir-birini toidiradi va aniq o ‘quv vazifasini aniqlovchi ko‘pgina shartlar asosida qo‘llaniladi: o ‘quvchilarni 82 guruhli va shaxsiy xarakteriga qarab o ‘rgatish bosqichlariga, o'quv materialining mazmuniga, darsning davomiyligiga, o'rgatish joyining sharoitga, o ‘quv manbalarining mavjudligiga (anjom, uskunalar) va boshqalar bilan bog‘liq b o ‘ladi. Qismlar bo‘yicha o ‘rgatish uslubi Bu uslub alohida faoliyat qismlarining boshlang‘ich o ‘rganilishini, so‘ng ularni qo‘shib bir butun o ‘rgatishni ko‘zda tutadi. Bu uslub shug‘ullanuvchi imkoniyatini tushunish va harakat faoliyatlarini alohida o ‘rganishga bog'liq hamda uni o'rgatish vazifalariga muvofiq amalga oshiriladi. Mashqlarni bo'lib yuborish, qismlar bo'yicha o'rganish uslubining xarakterli tomoni hisoblanadi, lekin qismning o'zini o'rganish asosiy maqsad emas. U faqat bir butun faoliyatni o'rganishni yengillashtiruvchi boshlang'ich davr bo'lib xizmat qiladi. Bir butun asosiy faoliyat yakunlovchi hisoblanadi. Faoliyatni qismlarga bo'lish usuli xilma-xil bo'lishi mumkin, lekin barcha yordamchi mashqlar vujudga kelishiga xizmat qiladi. Yordamchi mashqlardan bir butun harakat mashqini yengil o'zlashtirib olish uchun, qisman, ta’lim vazifalarini hal etish uchun foydalaniladi. Yordamchi mashqlar markaziy nerv sistemasida shunday samaradorlik izlarini, oddiy vaqtincha aloqalarni to'plashga yordam beradi va oxirida asosiy mashqni to'liq o'zlashtirib olishni ycngillashtiradi. Yordamchi mashqlar sistemasini tuzish o'rganish uchun belgilangan faoliyatni tahlil qilish orqali amalga oshiriladi. Faoliyatlarni bo'lish xarakteri, yordamchi mashqlarning soni, ularning navbati va qo'llanilish davomiyligi — bularning hammasini o'qituvchi aniqlashi kerak. O'rgalishga aniq vazifalar qo'yilganda, o'quvchilarning tayyorgarligini va faoliyatining murakkabligini, albatta, hisobga olish zarur. Qismlarga boMib o ‘rganishning pedagogik afzalligi. Qismlarga bo'lish asosiy faoliyatni o'zlashtirib olish jarayonini yengillashtiradi. 1. O'quvchi qisman harakat qila bilish imkoniyatlarini asta-sekin to'plash yo'li orqali asosiy maqsadga boradi va bundan kerakli faoliyat shakllanadi. Natijada o'rgatish muddati qisqaradi va harakatning umumiy madaniyati ortadi. 2. Qismlarga bo'lib o'rganish, o'rgatish jarayonini har bmashg'ulotda aniqlashtiradi. Hatto, mashqning bir unsurini o'zlashtirib olish ham o'quvchiga quvonch bag'ishlaydi. 3. Yordamchi mashqlarning har xilligidan darslar va bir butun o'rgatish jarayoni qiziqarliroq bo‘lib boradi. 4. Qismlarni o'rganish orqali vujudga keladigan harakat qila bilishlikning katta zaxirasi bolalarning harakat tajribasini boyitadi. 5. Qismlarga bo'lib o'rganish metodini qo'llash yo'qotilgan malakalarni tezda tiklashga yordam beradi. 6. Bu metod murakkab muvozanatli faoliyatlarni o'rganishda va alohida bo'g'inlar hamda muskul guruhlariga ta’sir etishda beqiyos ahamiyatga ega. Shunday qilib, qismlarga bo'lib o'rganish metodi o'rganilayotgan faoliyatlarni ijodiy tahlil qilishga yordam beradi. Bir butun o ‘rganish uslubi Bu metod o'rgatishning har qanday bosqichida qoilaniladi. Oddiy mashqlarda va o'quvchilarning yetarli darajadagi tayyorgarliklarida yordamchi mashqlarning zaruriyati yo'qoladi. Bir butun o'rganish metodi o'rgatishning birinchi bosqichida ham, o'rganishning yakunlovchi bosqichida ham qo'llaniladi. Qisman reglamentlashgan mashq uslubi Bu metodlar, qoida bo'yicha, qaysi o'quvchilar yetarli darajada bilim va malakaga ega bo'lganda, qo'yilgan vazifalarni hal etish uchun erkin faoliyat tanlaganlarida, ya’ni takomillashtirish bosqichida qo'llaniladi. Shu guruhga kiruvchi metodlar, har xil belgilarga ega bo'lib,bir tomondan, o'xshashlikka ega: ulardan foydalanilganda doimo o'quvchilar o'rtasida u yoki bu faoliyatlari bo'yicha ustunlikka intilish, isbotlash, raqobat mavjud bo'ladi. О ‘yin uslubi O'yin metodi jismoniy tarbiyada o'yinlarga xos ko'pgina belgilarga ega. O'yinlar faqat jismoniy tarbiya manbalari bo'libgina qolmasdan, o'rgatish va tarbiyaning samarador uslubi hamdir. Shuning uchun o'yin uslubining tabiatini tushunish, o'yinning mohiyatini tushuna bilish asosidan iborat. O'yin metod sifatida faqat umum qabul qilingan o'yinlar bilan cheklanmaydi. O'yin metodi manbayi va amalga oshirish formalari rasmiy o'yinlarga nisbatan biroz kengroq. Birorta harakatli yoki sport o'yinlaridan foydalanmasdan, o'yin metodi bilan butun darsni o'tkazish mumkin.