Sportcha yurish va uning qisqacha rivojlanish tarixi

Sportcha yuruvchining musobaqa oldidan bir haftalik mashg’uloti namunaviy rejasi

Mashg’ulot vaqti	Hafta kunlari
	D	S	CH	P	J	SH	YA
Ertalab	2-3 km ga sayr qilish	3 km ga yugurish, mashqlar bajarish	2-3 km ga sayr qilish, mashqlar bajarish	3 km ga yugurish, mashqlar bajarish	3-4 km ga yengil sayr qilish	3-4 km ga yengil sayr qilish	2-3 km ga sayr qilish
Kechqurun	40 daq. kross	Dam olish	4-5 km ga musobaqa tezligida yugurish	Tog’da 1 soatgacha o’zgaruvchan yurish	Dam olish	Razminka, 4x400m kuchli takror yurish	20 km ga musobaqa

Har bir tez yuruvchi musobaqada masofani qanday o’tishi to’g’risida o’zining taktik rejasiga ega bo’lishi maqsadga muvofiqdir. Masalan:

1. 
   Startni juda tez boshlash (vazifa boshlash qatnashuvchilardan o’zib ketish), o’zi bilan raqiblar o’rtasida hosil bo’lgan tafovutni masofa oxirigacha saqlab qolish.
   
2. 
   G’alaba qilish uchun masofa o’rtasida yurishni tezlatish.
   
3. 
   Masofaning birinchi yarimini bir qadar sekin o’tib, 2 - yarimini yoki oxirgi (yarimidan kamroq) qismini tez o’tish hisobiga g’alabaga erishish.
   
4. 
   Masofaning hammasini rejalashtirilgan o’rtacha tezlikda tekis o’tish.
   

Keyingi variant ko’pincha vaqtinchalik ma’lum biron natijaga erishish uchun qo’llanadi.
Ayrim tez yuruvchilar taktik nuqtai nazardan masofada o’z raqiblariga to’g’ri kelmaydigan sharoit yaratish uchun tezlanishlar, keskin tez yurishlar qo’llaydilar (agar raqiblar ham shunday qila boshlasalar).
Ayrim paytlarda musobaqalashuvchilar guruhida yurgan ma’qulroq (shamol qarama-qarshi esayotganda, jamoalar musobaqasida, guruhda tajribali tez yuruvchilar bo’lganda va h.k.). Shuning bilan birga “begona yurish sur’atiga tushib qolish”dan ehtiyot bo’lish kerak, chunki bunda o’zida bor imkoniyatni ishga sololmay qolib, istagan natija ko’rsatilmay qoladi.
Taktik reja mustaqil yoki murabbiy bilan birgalikda tuziladi. Bunda musobaqalashuvchilar guruhini, o’zi va raqiblarning imkoniyatlarini, joy relefini, ob-havoni va h.k.larni nazarda tutish kerak. Taktik reja borligi tez yuruvchi masofada o’zini tetik sezishiga, musobaqa qatnashchilari bilan sport kurashiga kuchini to’liq safarbar qilishga yordam beradi.
Ayniqsa, 50 km yurishdan musobaqaga jiddiy e’tibor berish kerak, chunki ayniqsa bunda kim masofada kuchni to’g’ri taqsimlay olmasa, muvaffaqiyat qozona olmaydi. Tezlik susayishiga o’sib borayotgan charchashdan boshqa sabablar ham bo’lishi mumkin. Masalan, hakamning ogohlantirishi tez yuruvchini ehtiyot bilan sekinroq yurishga majbur qiladi. O’ng biqinda paydo bo’lgan og’riq ham sportchini yurish tezligini susaytirishga majbur qiladi, bunda sportchi shu sharoitga moslashib yura turadi-da, masofaning keyingi qismida yana tezlikni oshiradi. Ayrim tez yuruvchilarning o’ng biqinida paydo bo’ladigan og’riq, oldingi tayanch paytida amortizatsiya yetarli bo’lmagani yoki yon tomonlarga ortiqcha og’ib yurishdan bo’lsa kerak, deb taxmin qiladilar.
Tez yuruvchi yurish texnikasiga, umuman, masofaning oxirgi choragida hamda pastlikka tushib borayotganda esa ayniqsa, qattiq e’tibor berishi kerak.
Musobaqa kuni yangi ichkiyim, yangi oyoq kiyim kiymaslik kerak, chunki ular terini qavartirib, musobaqadan chiqib ketishga majbur qilib qo’yishi mumkin.
Oyoq toza, tirnoqlar yaxshilab olingan, qadoqlar tozalab tashlangan bo’lishi kerak. Ishqalanadigan joylarga (qo’ltiq tagiga, sonlarning ichki tomoniga) vazelin yoki boshqa yumshatadigan narsalar surtish tavsiya qilinadi.
50 km yurish musobaqasida tez yuruvchilar masofada ovqat yeyishlari (ovqatlanish joylarida) mumkin. Ovqat umumiy va shaxsiy, ya‘ni tez yuruvchining o’zi tayyorlagan bo’lishi mumkin. Shaxsiy ovqatni startdan oldin musobaqa vrachi tekshirib ko’rishi kerak. Tez yuruvchi ma’lum bir xil ovqatga o’rgangan bo’lishi, tayyorlangan eritmani (ovqat, odatda suyuq bo’ladi) necha marta va har gal qanchadan iste’mol qila olishini bilishi zarur. Eritma ko’pincha glyukoza yoki qand qo’shilgan (20-25%) achchiq choydan iborat bo’ladi. Bu eritmaga limon suvi yoki qora smorodina suvi bilan ozroq osh tuzi (xoxishiga qarab) qo’shiladi. Tabiiy limon suvi bo’lmagan taqdirda, ovqat aralashmasiga 2-3 gr. limon kislotasi yoki askorbin kislotasi qo’shiladi.
Keyingi vaqtlarda tez yuruvchilar, glyukoza va sportchiga zarur bo’lgan tuzlardan iborat maxsus ichimlikdan keng foydalanadigan bo’lganlar.
Tez yuruvchi ayrim paytda musobaqadan keyin oyoq mushaklarida og’riq sezadi. Sezilayotgan og’riqni pasaytirish uchun musobaqa tugagan zaxoti 5-10 daq. davomida juda sekin sur’atda yugurib yurish kerak. Sezilayotgan og’riqni yo’qotishga musobaqadan bir qancha vaqt (30 daq. – 2 soat) keyin tiklovchi deb ataluvchi massaj qilish juda zo’r ta’sir qiladi. Bunda zarb berib (mushakni cho’zib turib, kaft qirrasi bilan uzib; shapaloqlab; mushtlab) massaj qilmaslik kerak.
Iliq dushga tushsa ham yaxshi bo’ladi.
Musobaqadan keyingi kuni razminka yoki juda ham yengil mashg’ulot (tog’da yumshoq yerda yugurish) yoki yana massaj qilish kerak. Musobaqadan keyin tez yuruvchi murabbiy bilan birga yutuq va kamchiliklarni aniqlab chiqishi, ularni keyingi musobaqalarda nazarda tutadigan bo’lib olishi zarur.