Sportchilarni tayyorlash texnologiyalari

Termiz Davlat Universitetining Pedagogika Instituti Jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlari nazariyasi va metodikasi yo’nalishi 1-bosqich magistratura talabasi DOBILOV UYG‘UNNING SPORTCHILARNI TAYYORLASH TEXNOLOGIYALARI fanidan tayyorlagan

Termiz 2022-yil.

Mavzu: Texnika va ko‘nikmalar.
REJA:

1. 
   Texnika ustidan ishlash
   
2. 
   Texnika va ko‘nikmalar
   
3. 
   Ochiq va yopiq vaziyat
   
4. 
   Oddiy va murakkab ko‘nikmalar
   
5. 
   Texnik maxoratini shakllantirish.
   

Trener o‘qituvchi rolini bajaradi. Murabbiylar sportchilarga nafaqat jismoniy tayyorgarlikni emas, balki natijalarni yaxshilashga qanday yordam berishni bilishini hohlaydi. Trenerning o‘qituvchilik vazifasi sportchilarga bilim, munosabat va jismoniy yoki texnik ko‘nikmalarni egallashga yordam berish demakdir. Tayyorlangan sportchi musobaqada qatnashganda, uning faoliyatida quyidagi xususiyatlar ko‘rinadi: o‘z vaqtida bajarilgan to‘g‘ri harakatlar; deyarli ko‘rinmas, ammo fiziologik jihatdan samarali harakatlar; shoshilmagan, yaxshi muvofiqlashtirilgan harakatlar; tezlik va aniqlik; harakatlarning izchilligi va silliqligi; kerakli natijaga erishish. Me tr son iyas iga Теzlashtirish (uzkorenie) maksimal tezlik pasayishi sekundlarda vaqt 170 Qanday qilib yangi boshlovchi oldinga siljiydi, birinchi boshidan boshlab, aniqlanmagan va noaniq harakatlardan, elita sportchisining mahoratli, samarali harakatlariga o‘tadi? Har qanday mashg‘ulotda bo‘lgani kabi, texnik ko‘nikmalarni o‘rganish jarayoni ham uzoq davom etadi. Idrokka ta’sir etuvchi omillarni biladigan trener barcha yoshdagi va darajadagi sportchilarga texnikani o‘rgatishi mumkin. Trenerning amaliy tajribasi va o‘qitish nazariyasidan foydalanishi sportchilarga sport turida eng yuqori sport mahoratini egallashga yordam beradi.

Texnika yuqori natijalarga erishish uchun asosdir. Texnika - bu shunchaki sport qoidalari doirasida aniq harakat vazifasini hal qilishning eng samarali usuli. Mukammal texnikani namoyish eta oladigan sportchi yuqori toifadagi sportchi bilan bir xil emas. Yaxshi va barqaror texnikaga ega bo‘lgan tajribali sportchi eng yaxshi natijalarga erishish uchun uni qachon va qanday ishlatishni biladi. Yengil atletikada nafaqat ko‘nikmalarga o‘rgatish balki har xil turdagi texnikani o‘zlashtirishni, ushbu texnikani qo‘llashning eng muhim maxoratini ham o‘z ichiga oladi. musobaqalar sportchini turli vaziyatlarga olib kelishi mumkin va hozirgi raqobat muhitiga qanday munosabatda bo‘lishni o‘rgatish kerak.

Ko‘nikmalarning xilma-xil turlari mavjud va ularni musobaqalashuv sharoitlari "ochiq" va "yopiq" bo‘lishiga qarab tasniflash mumkin. Ko‘nikmalarni boshqacha tarzda "oddiy" yoki "murakkab" deb tasniflash mumkin va biz bunday tasnif yangi kelganlarga ko‘nikmalarni o‘rgatishda foydaliroq ekanligini ko‘ramiz.
Ko‘nikmalarni namoyish etish uchun yopiq vaziyatlar atrof muhit barqaror va bashorat qilish mumkin bo‘lganda paydo bo‘ladi. Sportchi o‘z atrofini deyarli e’tiborsiz qoldirishi va natijaga erishish uchun kuch sarflashi mumkin. Yopiq musobaqalashuv muhiti nimani anglatishini misol qilib irg‘itishlarni aytsak bo‘ladi. Agar musobaqa paytida sportchi tashqi omillarga ta’sir ko‘rsatishi kerak bo‘lsa, unda uning mahorati ochiq holatda namoyon bo‘lishi kerak. Masalan, atrofdagi muxit 1500 metrga yuguruvchi uchun ochiq bo‘ladi, chunki u atrofidagi raqobatchilarning harakatlarini e’tiborsiz qoldira olmaydi. 100 metrga yugurish yoki to‘siqlar bilan yugurish 171 uchun ushbu muhit yanada yopiq. Ochiq vaziyatda strategiya va taktika yopiqga qaraganda aniqroq va muhimroqdir. Aksariyat texnikalar yopiq sharoitda yaxshi o‘zlashtirilgunga qadar o‘rgatiladi. Ushbu bosqichda musobaqalashuv muhitini ochiq qiladigan omillar asta-sekin kiritilishi mumkin. Atrof muhitni ochiq yoki yopiq deb belgilash sportchining o‘quv jarayonini boshqarish uchun ta’sir qiladi. Ko‘nikmalarning qiyinchilik mezoniga ko‘ra tasnifi, ya’ni ular sodda yoki murakkab bo‘ladimi, ko‘proq amaliy ahamiyatga ega, chunki ular sportchiga qanday qilib ma'lum bir texnik mahoratni o‘rgatishimiz kerakligini belgilaydi.

Oddiy sport ko‘nikmasi - bu sportchi ozgina mashq qilish bilan ham bajara oladigan narsadir. Murakkab ko‘nikmalarni o‘rganish qiyinroq va o‘rganish ko‘proq vaqt talab etadi. Xuddi shu vazifa turli odamlar uchun turli xil qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. "Biror kishi uchun oson deb hisoblangan narsa, boshqa kishiga qiyin bo‘lishi mumkin." Sportchining rivojlanish va tajriba to‘plashning turli bosqichlarida - bitta vazifa bitta odam uchun turli xil qiyinchiliklarni tug‘diradi Oddiy va murakkab – bu еngil atletika ko‘nikmalarini aniqlash uchun ishlatilganda nisbiy atamalardir. Texnik ko‘nikmalarni o‘rgatishda biz o‘rganuvchining o‘zi biror bir ko‘nikmani qanday tasavvur qilishini baholashimiz kerak. Trener ko‘nikmani oddiy yoki qiyin deb biladimi farqi yo‘q: vazifaning murakkabligini aynan sportchining fikrlari va qarashlari belgilaydi.

Texnik mahoratga ega bo‘lish – bu sezilmas jarayon. Ta’lim natijalari sezilarli yaxshilanishi boshlanadi, ammo o‘quv jarayonining o‘zi organizmning ichida, ongda sodir bo‘ladi. Bilish asab tizimiga, miyaga va xotiraga ta’sir qiladi. Agar biz texnik ko‘nikmani o‘zlashtirsak, unda takrorlanadigan harakatni amalga oshirish uchun avvalgi urinishlar xotirasi ishlatiladi. Tizimli mashg‘ulotlar jarayonida harakatlarning aniq xotirasi shakllanadi va agar kerak bo‘lsa, uni tiklash mumkin. Miyadagi texnik ko‘nikma yoki harakatlar xotirasi "harakatli dastur" deb nomlanadi va uni ko‘nikma yoki harakatni bajarish uchun mo‘ljallangan ko‘rsatmalar to‘plami yoki kompyuter dasturi deb 172 hisoblash mumkin. Harakat

dasturi ko‘nikmani tayyorlashning dastlabki bosqichlarida shakllana boshlaydi. Harakatlar takomillashib borishi bilan harakat dasturi rivojlanib boradi va oxir-oqibat tajribali sportchi uchun u doimiy ravishda yuqori natijalarni ta’minlaydigan ko‘rsatmalarning to‘liq to‘plamiga aylanadi. Takrorlash - ta’limning onasimi? Ilgari, ushbu ibora trenerlar, sportchilar va boshqalar orasida so‘zma-so‘z xakerlik hujumiga aylangan. Ammo bu har doim ham shunday emas. Takrorlash texnika uchun harakat dasturini yaratishini allaqachon bilganimiz sababli, takroriylik izchillik ekanligini tushunamiz. Demak, trener va sportchi har doim "ideal takrorlashgina –domiylik va o‘rgatishning onasi" ekanligini yodda tutishlari kerak.

Harakatlarning bajarilishini nazorat qilish avtomatik ravishda bo'ladi, chunki harakat dasturi yaxshi ishlab chiqilgan va uni turli xil tashqi vaziyatlarda ishlatish mumkin. Sportchilar nima qilishni, qachon va qanday qilishni tanlashlari mumkin. Bu mahoratni oshirish bosqichidir. Endi sportchi turli xil sharoitlarni hisobga olgan holda, yangi mahoratni strategik jihatdan qanday qo'llash haqida ko'proq bilib olishi mumkin. Ushbu uch bosqich aniq chegaralarga ega emas. Texnik ko‘nikmalarni o‘zlashtirish - bu endi boshlagan boshlang‘ich etapdagi sportchidan to yuqori maxoratli sportchigacha bo‘lishning doimiy jarayoni. Mashg‘ulotning uch bosqichi aniq chegaralarga ega emasligi aniq, ammo har bir bosqich o‘ziga xos aniq xususiyatlarga ega. Agar, sportchi qaysi o‘rganish bosqichida ekanligini murabbiy bilsa, bu murabbiyning sportchiga o‘rgatishni davom etish va texnik ko‘nikmalarni o‘zlashtirishda yordam berishning eng yaxshi usullarini aniqlashga yordam beradi. Endi murabbiy ushbu uch bosqichda nimalarga e’tibor qaratish kerakligini batafsil ko‘rib chiqamiz.