Standart, standartlastırıw normaları túsinikleri dts ta‟lim mazmunı formaları, quralları, usılları hám olardıń sapasın bahalaw rejimin belgileydi

Kirisiw:
Standart, standartlastırıw normaları túsinikleri DTS ta‟lim mazmunı formaları, quralları, usılları hám olardıń sapasın bahalaw rejimin belgileydi. Ta‟lim mazmunın oʻzagi esaplanǵan standart Jardeminde, mámleket aymaǵında iskerlik koʼrsatayotgan túrli ta‟lim mákemelerinde (mámleket hám mámleketlik emes) ta‟limning turaqlı dárejesin ta‟minlash shárti ámelge Asıriladı. DTS oz mánisine kora oquv programmaları, sabaqlıqlar, oquv
qollanmalari, qaǵıydalar, oquv jobası hám basqa normativ hújjetlerin jaratıw ushın Tiykar bolib xızmet etedi. DTSni, onıń talapların orınlaw Ozbekiston Respublikası aymaǵında iskerlik korsatayotgan múlkshilik forması hám mekemelik boysinishdan qatiy názer barlıq ta‟lim mákemeleri ushın májburiy bolıp tabıladı. DTS dıń strukturalıq bólegi retinde ulıwma orta (kásip – óner hám joqarı ) talim mákemeleri Ushın tayansh oquv jobası islep shıǵıladı. Tayansh oquv joba ta‟lim tarawların Normalaw hám de ta‟lim mákemelerin finanslıq taminotini ta‟minlashga tiykar boluvchi mámleket mákemelerin finanslıq taminotini ta‟minlashga tiykar boluvchi mámleket hújjeti esaplanadi. Tayansh oquv jobası oquv predmeti boyicha beriletuǵın ta‟lim mazmunın ta‟lim alıwshına jetkiziw ushın ajıratılǵan oquv saatlarınıń Minimum kólemindegi muǵdarın belgileydi.
Mámleket ta‟lim standartlarınıń maqseti hám wazıypaları nelerden ibarat? –Mámleket ta‟lim standartlarınıń engiziliwi tómendegi maqsetler ámelge asırılıwın názerde tutadı :
- talimning joqarı sapasın hám de mámlekette ámelge asırılıp atırǵan tereń ekonomikalıq jáne social reformalardı, rawajlanǵan demokratiyalıq mámleket qurıw talaplarına juwap beretuǵın básekige shıdamlı kadrlar tayarlanishini taminlew;
- mámlekettiń social hám ekonomikalıq rawajlanıwı kelesheklerinen, jámiyet mútajliklerinen, pán, texnika hám texnologiyanıń zamanagóy jetiskenliklerinen kelip shıǵıp kadrlar tayarlaw mazmunın tártipke salıw ;
- ta‟limning demokratlashuvi, adamgershiliklilashuvi jáne sociallashuvi, talim alıwshılardıń huqıqıy hám ekonomikalıq bilimleri dárejesin, sonıń menen birge ta‟lim
procesi natiyjeliligin asırıw ;
- Sapalı ta‟lim xızmetlerin ko„rsatish, ta‟lim hám kadrlar tayarlaw salasında shaxstıń, jámiyet hám mámlekettiń máplerin qorǵaw ;
- kadrlar tayarlaw sapasın hám ta‟lim iskerligin bahalaw kriteryaların hám rejimin belgilew;
- ta‟lim procesin hám kadrlar tayarlawdıń izbe-izligi hám úzliksizligin taminlash;
- miynet hám ta‟lim xızmetlerin bazarında básekige shıdamlılıqtı taminlash mámleket talim standartlarınıń wazıypaları :
- talim sapasına hám kadrlar tayarlawǵa, ko„rsatiladigan ta‟lim xızmetlerin túrlerine salıstırǵanda qo„yiladigan maqul túsetuǵın talaplardı belgilew;
- talimga jáne onıń sońı nátiyjelerine, ta‟lim alıwshılardıń bilimi hám kásip ilmiy tájriybesi dárejesin waqtı -waqtı menen bahalaw rejimine, sonıń menen birge ta‟lim iskerligi sapası ústinen baqlawǵa salıstırǵanda qo„yiladigan tiyisli talaplardı belgileytuǵın normativ negizdi jaratıw ;
- xalıqtıń bay aqıl -ziyreklik miyrasları hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlar tiykarında talim alıwshılardı ma‟naviy-etikalıq tárbiyalawdıń nátiyjeli formaları hám usılların engiziw;
- ta‟limning barlıq túrlerinde olar mazmunın hám de alıp barılatuǵın talim hám tárbiyanı kelisip alıw olardıń ozaro bogliqligini, úzliksiz ta‟lim sistemasında hám kadrlar tayarlawda izbe-izlikti ta‟minlash;
- o„quv-tárbiya hám ta‟lim procesine, pedagogikalıq hám informaciya
Texnologiyaları menen ta‟minlashga, ta‟lim dárejesin baqlawǵa, ta‟lim
Mákemelerinde ta‟lim alıwshılar hám olardı pitkeriwshilerdiń ilmiy tájriybesine salıstırǵanda
Normalar hám talaplardı belgilew;
- ta‟lim hám kadrlar tayarlaw sapasına ataq beriwdiń qalıs sistemasın,
Ta‟lim mákemelerin attestatsiyadan o„tkazish hám akkredetatsiya qılıwdı ámeldegi
Qılıw ;
- kadrlardı maqsetli hám sapalı tayarlaw ushın ta‟lim, pán hám islep
Shıǵarıwdıń nátiyjeli integraciyasın ta‟minlash;
Milliy standartlar talabın ta‟lim sapası hám kadrlar tayarlawǵa salıstırǵanda
Xalıq aralıq talaplarǵa muwapıqlıǵın ta‟minlash.
7-statyasında mámleket ta‟lim standartları kórsetilgen:
Mámleket ta‟lim standartları ulıwma o„rta, o„rta arnawlı, kásip-xunar hám joqarı
Ta‟lim mazmunına xamda sapasına qo„yiladigan talaplardı belgileydi.
Mámleket ta‟lim standartların orınlaw O„zbekiston Respublikasınıń barlıq
Ta‟lim mákemeleri ushın májburiy bolıp tabıladı.
Standartlastırıwdıń normativ elementleri. Standartlastırıw túrleri
Mámleket ta‟lim standartı (DTS) – 1) bul mámlekettiń ta‟lim dárejesine qo„ygan
Norması retinde qabıl etiletuǵın tiykarǵı parametrler sisteması bo„lib, arnawlı bir
Shaxstıń ta‟lim sistemasındaǵı ámeldegi múmkinshilikleri hám olardı ideal dárejege
Jetkiziwge erisiwdi ańlatadı ; 2) ta‟limning zárúr, jetkilikli dárejesi hám o„quv
Júklemeleri kólemine qo„yiladigan tiykarǵı mámleket talapları kompleksi bolıp tabıladı.
Standart qanday ma‟noni ańlatadı? – arnawlı bir hádiysediń etaloni,
Úlgisi, modeli, normaları, qaǵıydaları, talapların belgileytuǵın normativ hújjet.
Ta‟limni standartlastırıwdıń obiektleri tómendegiler:
- ta‟lim pánleriniń strukturası, mazmunı, o„quv júklemesi kólemi, ta‟lim
Alıwshılar hám pitkeriwshilerdiń ilmiy tájriybe dárejesi hám tayarlaw sapası ;
- talaplar, normalar, qaǵıydalar, pedagogikalıq hám informaciya texnologiyaları, ta‟lim
Usılları hám vostalari, sonıń menen birge, ta‟lim sistemasında paydalaniletuǵın atamalar,
Túsinikler, kategoriyalar;
- ta‟lim alıwshılar bilim dárejesine hám kásiplik ilmiy tájriybesine kesellikti anıqlaw qo„yish
Tártibi, pitkeriwshiler sapasın, ta‟lim iskerligi, pedagog hám ilimiy-pedagog xızmetkerler
Sapasın bahalaw
Ta‟limning ulıwma shrta ta‟lim, shrta arnawlı, kásip-=unar ta‟lim, joqarı
Ta‟lim ushın DTS belgilenedi.
Joqarı ta‟lim yo„nalishlari hám qánigelikleri klassifikatori. Klassifikator – bul
Joqarı ma‟lumotli kadrlar tayarlaw ta‟lm yo„nalishlari hám qánigeliklerdiń
Sistemalastırılgan ruyxati. Ol 8 bilim salasından ibarat (ta‟lim, gumanitar pánler hámSan‟at, sociallıq pánler, biznes hám huqıq, pán, injenerlik, qayta islew hám qurılıs
Tarmaqlar, awıl xo„jaligi, sog„liqni saqlaw, xızmetler). Joqarı ta‟lim yo„nalishlari
Hám qánigelikleri klassifikatori O„zbeikston Respublikasında texnikalıq -ekonomikalıq
Jáne social informaciyalardı klassifikaciyalaw hám kodlastırıw bo„yicha birden-bir struktura
Quramına kiredi hám ministrler mákemesiniń “Úzliksiz ta‟lim sisteması ushın mámleket
Ta‟lim standartların islep shıǵıw hám engiziw to„g„risida”gi 1998 jıl 5 yanvar 5-
San sheshimi tiykarında tayarlanǵan.
O„rta arnawlı, kásip-óner ta‟limining mámleket ta‟lim standartı
Mámleket ta‟lim standartları ta‟lim sistemasınıń eń zárúr hám jetkilikli dárejesi
Hám de o„quv júklemeleri kólemine qo„yiladigan tiykarǵı mámleket talapların belgilep
Beredi.
Ta‟lim mazmunınıń zárúrli o„zagi esaplanmish ta‟lim standartı
Jardeminde mámleket tap daǵı túrli o„quv mákemelerinde ta‟limning turaqlı
Dárejesin ta‟minlash shárti ámelge asıriladı. O„quv júklemeleri normasına
Keltiriledi, ta‟lim alıwshılar bilimin bahalaw kriteryaları islep shıǵıladı.
Ta‟lim alıwshı mámleket belgilegen ta‟lim standartı menen shekleniwi
Múmkin yamasa bilimlerdi tereńrek iyelew maqsetinde ǵárezsiz túrde, ya‟ni
Keńlew, tereńrek bilim alıwǵa hám joqarı reyting balı to„plash huqıqına iye.
Nátiyjede, qıyın yamasa ta‟lim alıwshı xosh ko„rmaydigan predmetti o„rganishda oǵan
Standartda belgilengen norma menen shekleniwge múmkinshilik beriledi. Bunda ta‟lim
Alıwshı o„zining qızıǵıwshılıqı, qálewi, qábiletin hám umtılısların ro„yobga
Shıǵarıwǵa, o„zi ushın eń maqul túsetuǵın yo„lni sanalı hám ǵárezsiz túrde tańlaw
Múmkinshiligine iye bo„ladi.
Mámleket ta‟lim standartları o„quv-tárbiya procesiniń barlıq
Qatnasıwshıları ushın májburiy tayarlıqqa qo„yiladigan talaplar ashıq bo„lishini
Názerde tutadı. Ta‟lim alıwshılar ushın forma hám mazmun tárepinen túsinikli
Tárzde ańlatpa etilgen usı talaplar ta‟lim alıwshılar hám olardıń ata-analarına
Aldınan ma‟lum etiledi.
Mámleket ta‟lim standartı talaplarınan kelip shıǵıp, Joqarı hám o„rta arnawlı,
Kásip-óner ta‟limining mámleket ta‟lim standartı islep shıǵıladı. O„rta arnawlı, kásipÓner ta‟limi tarmaqlı standartı – ilmiy tájriybe talaplarına uyqas halda kásiplik xarakteristika
Tiykarında arnawlı bir tayarlaw yo„nalishi hám kásip-óner bo„yicha ta‟lim mazmunınıń
Zárúr hám jetkilikli kólemi hám so„nggi maqsetlerin, o„quv júklemeleri kólemin
Anıqlawshı hám de ta‟lim sapasınıń standart talaplarına muwapıqlıǵın ta‟minlovchi
Normativ hújjet bolıp tabıladı.
Kásip-óner ta‟limi programması kásip-óner kolledji pitkeriwshisine iyelegen
Kásipi bo„yicha jumıstı maman orınlaw imkaniyatın beriw kólemindegi ma‟lum kásibi
Tiyisli ulıwmakásiplik hám arnawlı pánlerdi hám de islep shıǵarıw ta‟limi hám ámeliyatın
O„z ishine aladı.
Kásip-óner ta‟limi programmasın tabıslı iyelew kásip-óner
Kolledjleri pitkeriwshilerin kásipi hám qánigelikligi bo„yicha miynet iskerligin ámelge
Asırıw huqıqı menen ta‟minlaydi. O„rta arnawlı, kásip-óner ta‟limini
Standartlastırıwdıń maqseti hám wazıypaları – o„rta arnawlı, kásip-óner ta‟limining
Joqarı sapasın hám de mámlekette ámelge asırılıp atırǵan tereń ekonomikalıq hám
Social islohatlarni, rawajlanǵan demokratiyalıq mámleket qurıw talaplarına juwap
Beretuǵın básekige shıdamlı kadrlar tayarlawdı ta‟minlash, sapalı ta‟lim xızmetlerin
Ko„rsatish, kadrlar tayarlaw salasında shaxstıń máplerin qorǵaw,
Kadrlar tayarlaw sapasın, ta‟lim iskerligin bahalaw kriteryaları hám rejimin
Belgilewden ibarat esaplanadi.
O„rta arnawlı, kásip-óner ta‟limi sapasına hám kadrlar tayarlawǵa,
Ko„rsatiladigan ta‟lim xızmetlerin túrlerine salıstırǵanda qo„yiladigan maqul túsetuǵın talaplardı
Belgilew, ta‟lim alıwshılardıń bilimi hám kásip ilmiy tájriybesi dárejesin waqtı -waqtı menen
Bahalaw rejimine, xalıqtıń bay miyrasları hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlar tiykarında ta‟lim
Alıwshılardı ma‟naviy-etikalıq tárbiyalawdıń nátiyjeli formaları hám usılların ámeldegi
Etiwden ibarat bo„ladi.
O„rta arnawlı, kásip-óner ta‟limi, o„quv-tárbiya procesin, pedagogikalıq hám
Informaciya texnologiyaları menen ta‟minlashga, ta‟lim dárejesin baqlawǵa,
Ta‟lim mákemelerinde ta‟lim alıwshılar hám olardı pitkeriwshilerdiń ilmiy tájriybesine
Salıstırǵanda normalar hám talaplardı belgilew; kadrlardıń maqsetli hám sapalı tayarlaw