Statistik jamlash va guruhlash

K
d
d






(2)

salmoqlarning o’rtacha kvadratik farqi

K
d
d
i
d
2
(








(3)

va uning koeffitsiyenti
d
K
d






bu yerda:
d
d
K
i




.

Bu ko’rsatkichlar to’plamlar tuzilishini dinamika yoki fazo jihatdan qiyosiy tahlil qilish
uchun hisoblanadi.

Ikkinchi holda ikki qiyoslanayotgan to’plamlar tuzilishini ifodalovchi tuzilma salmoqlari

(d
i
) orasidagi farqlar asosida hisoblanadigan o’rtacha arifmetik va o’rtacha kvadratik farqlar
qiymati va ularning koeffitsiyentlaridan miqdoriy baholash ko’rsatkichlari tashkil topgan.























d
d
K
S
d
d
n
K
d
K
S
d

i
i
i
i
S
i
1
0
1
0
2
1
1
6
7
(5)
(
)
( )
( )
(8)

Bu yerda: d

i1
-joriy davrdagi (yoki taqqoslanuvchi) to’plam guruhlari (tuzilma) ning
salmoqlari
d
i0
-o’tgan davrdagi (yoki taqqoslovchi) to’plam guruhlarining salmoqlari

Q - ikki to’plam tuzilishidagi farqlarning o’rtacha absolyut qiymati (ishorasi inobatga

olinmaydi)

S-ikki to’plam tuzilishidagi farqlarning o’rtacha kvadratik qiymati

K - o’rtacha absolyut farqlar darajasi

K
S -

o’rtacha kvadratik farqlar darajasi.

Analitik guruhlash deb ikki va undan ortiq belgilar orasidagi

o’zaro bog’lanishlarni ta’riflovchi guruhlash ataladi.

Analitik guruhlashda ikki toifadagi belgilar ishtirok etadi: biri

- omil belgilar, ikkinchisi - natijaviy belgilar. Natijaviy belgi deb

boshqa belgilar ta’siri ostida o’zgarayotgan belgi ataladi, omil belgi

esa unga ta’sir etayotgan, uni o’zgarishiga sabab bo’layotgan belgi
yoki belgilardir.

Analitik guruhlash odatda omil belgi yoki belgilar asosida tuziladi, har qaysi guruh esa

natijaviy belgilar bilan ta’riflanadi.

Guruhlash bir yoki bir necha belgilar asosida tuzilishi

mumkin. Bir belgi asosida tuzilgan guruhlash oddiy yoki bir
o’lchamli, ikki va undan ortiq belgilar asosida qurilgan guruhlash
murakkab yoki ko’p o’lchamli guruhlash deb ataladi. Bir omil
belgi asosida tuzilgan analitik guruhlash o’rganilayotgan omil
bilan natijaviy belgi orasidagi bog’lanishni aks ettirsa ham, ammo
bu bog’lanish sof holda yuzaga chiqmaydi, chunki omilning o’zi
boshqa omillar ta’siri ostida shakllanadi va shu sababli natijaviy
belgi o’zgaruvchanligi bevosita o’rganilayotgan omil ta’siridan tashqari yana yot «shovqun» ga
ham bog’liqdir.

Statistik guruhlashning yuqoridagi turlari dastlabki har bir ob’ektga tegishli ma’lumotlar

asosida amalga oshiriladi. SHuning uchun birlamchi guruhlash deb yuritiladi. Lekin bunda
y
birlamchi guruhlashlar bilan bir qatorda ularning natijalarini qayta ishlash yo’li bilan tuziladigan
ikkilamchi guruhlash ham mavjuddir. Bu usulga odatda birlamchi guruhlash natijalari maqsadga
muvofiq bo’lmasa, yoki ularni taqqoslash maqsadiga moslashtirish zarurati tug’ilganda murojaat
qilinadi. Ikkilamchi guruhlash ikki yo’l bilan amalga oshiriladi.:
1.

birlamchi guruhlar oraliqlarini ixchamlashtirib maqsadga muvofiqlashtirish;

2.

umumiy yig’indiga nisbatan ayrim guruhlarning salmog’ini ixtisoslashtirish.

Nazorat va muhokama uchun savollar
1.

Statistik guruhlash deganda nima tushuniladi, u qanday ahamiyatga ega?

2.

Guruhlash qoidalari deganda nimalar tushuniladi?

3.

O’zbekiston aholisini jinsi-yoshi bo’yicha taqsimladingiz, bu tasniflashmi yoki

guruhlashmi?
4.

Kichik, o’rtacha va katta korxonalarni aniqlovchi tsenzlar (miqdoriy belgilar bilan)

belgilab qo’yilgan, bu tasniflashmi yoki guruhlash-mi?
5.

2000 yil ma’lumotlari asosida O’zbekistonda faoliyat qiluvchi sub’ektlar kichik, o’rtacha

va katta korxonalarga taqsimlangan. Bu guruhlashmi yoki tasniflashmi?

6.

Tipologik guruhlash nima? Analitik guruhlash-chi, tuzilmaviy guruhlash-chi?
7.

Taqsimot (variatsion) qatorlar bilan tuzilmaviy guruhlash orasida farq bormi? bo’lsa

nimalardan iborat?
8.

Guruhlash belgisi nima va u qanday tartibda saylab olinadi?

9.

Guruhlar soni qanday aniqlanadi, guruhlar oralig’i-chi?

10.

Guruhlashning ilmiy qoidalari nimalardan iborat?

11.

Oddiy va murakkab guruhlash nima, bir o’lchovli va ko’p o’lchovli-chi?

12.

Birlamchi va ikkilamchi guruhlash nima?

13.

Ikkilamchi guruhlashning qanday usullarini bilasiz?

14.

Guruhlash usulining statistik mazmuni va ahamiyatini kuchaytirish uchun uni qanday

yo’llar bilan takomillashtirish mumkin?
15.

Kursdoshlaringizning statistikadan bilim darajalarini o’rganish uchun ularni qanday

belgilar asosida guruhlash mumkin, har bir guruhni qanday ko’rsatkichlar bilan ta’riflash
mumkin?
Analitik guruhlash - bu
belgilar
orasidagi
o’zaro bog’lanishlarni
tasvirlovchi
guruh-
lashdir.
Oddiy yoki bir o’lchamli
guruhlash
bir
belgi
asosida, murakkab yoki
ko’p o’lchamli guruhlash
ikki
va
undan
ortiq
belgilar asosida tuzi-ladi.

16.

O’zbekistonda bozor iqtisodiyoti asoslarini barpo etish jarayonini qanday guruhlashlar
yordamida o’rganish mumkin?
17.

Oilalarda «qaynona va kelin» munosabatlarini o’rganish uchun qanday guruhlashlardan

foydalanish mumkin?
18.

Talabalar vaqt fondidan foydalanish bilan fanlarni o’zlashtirish jarayoni orasidagi

bog’lanishlarni guruhlash usuli yordamida o’rganib bo’ladimi; bo’lsa qanday guruhlashlar
amalga oshirish kerak?
19.

O’zbekistonda qishloq xo’jaligi rivojlanishida fermer xo’jaliklarining rolini o’rganish

uchun qanday guruhlashlardan foydalanish mumkin?
20.

O’zbekiston milliy iqtisodiyotining taraqqiyotida tijorat banklarining rolini o’rganish

uchun qanday guruhlashlardan foydalanish mumkin?