Statistika fanidan mustaqil ish

MA=DA-Vy+VYa

Mavjud aholi:

Bunda:DA – doimiy aholi soni: MA – mavjud aholi soni; VY – vaqtincha yo’q bo’lgan aholi soni; VYa – vaqtincha yashayotgan aholi soni. Aholi soni o’zgaruvchan bo’lganligi sababli, bir qator ko’rsatkichlarni hisoblanda aholining o’rtacha soni aniqlanadi. Aholining o’rtacha sonini aniqlashda turlicha metodlardan foydalanish mumkin. O’zbekiston Respublikasi aholisining yosh-jins piramidasi keltirilgan. Keltirilgan chizmadan shuni ko’rish mumkinki,2013 yili respublikada aholining yosh-jinsi tarkibida 0-7 yosh guruhidagi ayollar salmog’i erkaklarga nisbatan 6,2 % ga 8-15 yosh guruhida 5,1 % ga va 16-29 yosh guruhida 2,9 % ga kam bo’lsa, 30-60 yosh guruhida ayollar 3,0 % ; 60-74 yosh guruhidagilar 13,1 % ga; 75 yoshdan yuqorilari 51 ,0 % ko’p bo’lishgan. Aholi statistikasida yosh-jins piramidalardan foydalanishning eng muhim jihatlaridan biri – bu aholini takror barpo bo’lishi va yosh tarkibining o’zaro aloqadorlikdagi tahlilidir. Aholining yosh tarkibini iqtisodiy baholash nihoyatda muhim, sababi aholining iqtisodiy farovonligi mehnatga qobilyatli yoshdagi ishdagi band bo’lgan aholining sonei bilan bog’liq. Shunga ko’ra mehnatga layoqatli yoshdagi aholiga tushadigan yuklamani o’rganish lozim. Demografik yuklama har ming nafar mehnat resurslariga nisbatan (15-59 yoshdagilar), 15-55 yoshdagi aholiga to’g’ri keladigan bolalar, qariyalar soniga nisbati bilan ifodalanadi: 2. Aholi harakati statistikasi Aholining harakati ko’rsatkichlari mazmunan bir-biridan farq qiluvchi ikki guruh ko’rsatkichlarini o’z ichiga oladi. Birinchi guruhga aholining tabiiy harakatini, tug’ilishi va o’lishini, nikohdan o’tganlar va ajralganlar sonini, ikkinchi guruhga esa aholining migratsiyasini tavsiflovchi ko’rsatkichlar kiradi. Ma’lumki, aholi soni muntazam o’zgarib turadi. Bu o’zgarishlar tabiiy va mexanik harakat hisobiga to’g’ri keladi. Aholi sonining tug’ilish va o’limlar hisobiga o’zgarishini aholining tabiiy harakati deb ataladi. Aholining tabiiy harakatiga ta’sir etuvchi ko’rsatkichlar qatoriga aholi nikohdan o’tish va ajralish ham kiradi.Aholi sonini o’zgarishni ifodalashda mutloq va nisbiy sonlar yordamida olib boriladi. Nisbiy sonlar o`lchov birligi koeffitsiyent protsent va promilleda hisoblanadi. Aholning tabiiy harakatining asosiy ko`rsatkichi aholining tug’lish darajasi hisoblanadi. Tug’ilish darajasi –turli xil ko`rsatkichlar yordamida o’rganiladi, ya’ni tug’ulishning umumiy, maxsus, xususiy va tug’ilishning yig’indi (summarniy) koeffitsentlari asosida o’rganiladi. Umumiy tug’ilish koeffitsenti har 1000 aholiga nisbatan tug’ilgan bolalar sonini ifodalaydi va quyidagi formula yordamida aniqlanadi.Aholi statistikasining tabiiy o’zgarishiga ta’sir etuvchi ko’rsatkichlaridan biri aholini o’lim holatining ta’sirini o’rganish. O’lim darajasini ifodalovchi ko’rsatkichlarga: umumiy o’lim koeffitsiyenti, bir yoshgacha bo’lgan bolalar o’limi, ya’ni bu koeffitsiyent (oddiy va Rats) usulida va aholini yoshi bo’yicha guruhlangan koeffitsiyenti shulardan o’lim darajasini ifodalovchi asosiy ko’rsatkich bu o’limning umumiy koeffitsiyenti, va u quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
Bu yerda: K o’l – umumiy o’lim koeffitsiyenti ܣ – ௟`௢1 yoshgacha o’lgan bolalar soni ܣҧ – o’rtacha aholi soni Mamlakatning ijtimoiy va iqtisodiy holatini tariflovchi ko’rsatkichlardan biri bu 1 yoshgacha bolalar o`limi ko’rsatkichi hisoblanadi. Bolalar o’limi 2 usulda aniqlanadi: 1.Oddiy . 2.Rats. Oddiy usulda bolalar o’limini aniqlash quydagi formuladan foydalaniladi. Bu ko’rsatkich promellida hisoblanadi, ya’ni har 1000 tug`ulgan bolalardan o’lganlar soni, ya’ni;
3. Aholining kelajakdagi sonini bashoratlash (prognozlash) Makroiqtisodiyotning bo’lajak istiqbolini oldindan rejalashtirish, eng avvalo, aholining kelgusida o’zgarishini istiqbolini aniqlashdan boshlanadi. Aholining istiqbolda ko’payishini begilash: kelgusida shakillanadigan demografik tarkibiy o’zgarishlarni aniqlash; hududiy miqyosida aholining tabiiy ko’payishi va migratsiya ko’lamini tahmin qilish; mehnat tarkibiy o’zgarishini oldindan athlil qilishdan iboratdir. Aholining istiqboldagi sonini hisoblash global va yoshini siljitish usullari yordamida hisoblash mumkin. Global usulda hisoblashda aholining yil boshidagi sonini (A0), tabiiy o’zgarishi (Kto’) yoki umumiy o’zgarishi koeffitsentlari boshlang’ich ma’lumot vazifasini bajaradi. Buni quyidagi formula yordamida aniqlanadi.
4. Dunyo aholi dinamikasi va istiqboldagi sonini bashoratlash Dunyoaholisi 2050 yilgaborib 9,7milliardga erishishi rejalashtirilmoqda. Bugungi kunda dunyo aholisi 7,3 milliard, 2030 yilga borib BMT DESA yangi hisobotga ko'ra 2050 yilda 9,7 milliard, 2100 yilda 11,2 milliard, Jahon aholishunoslik istiqbollari 8,5 mlrdga erishishi kutilmoqda. Keltirilgan malumotlar tahlilidan shuni ko’rish mumkinki, dunyo aholisi soni 2012 yil 2004 yilga nisbatan 10,4%ga oshishiga qaramasdan tug’ilish va umumiy o’lim koeffitsenlari esa (,1%) bir promillega kamaydi. Lekin go’daklar o’limi esa 15,0 ‰ ga pasaygan. Kelgusi yillarda o`sishi mumkin bo’lgan demografik o'zgarishlar, shuningdek, ular barqaror rivojlanishga erishish uchun ayrim qiyinchiliklar va imkoniyatlarni tushunish, yangi rivojlantirish dasturi ishlab chiqish va amalga oshirishda muhim rol o'ynaydi", dedi ijtimoiy aloqalar iqtisodiy BMT Bosh – Secretari, Wu Hongbo. 6 1

XULOSA
Jadval ma’lumotlaridan shuni ko’rish mumkinki, 2012 yildan 2025 yilga nisbatan dunyo aholi soni 14,5 %; 2050 yilga kelib 36,3 % oshishi ko’zda tutilmoqda, mos ravishda Afrika 34,9 % va 2,2 martaga; Amerika 12,1 % ga va 27,4 % ga; Osiyo 12,2 % va 24,0 % ga; Yevropa 1,3% ga oshsa lekin 2050 yilga kelib 2012 yilga nisbatan 1,1 % kamayarkan. Yillar Aholi soni, mlrd Tug`ilish koeffitsiyenti O`lim koeffitsiyenti Tabiiy o`sish