Статистика ва эконометрика
Download 191.09 Kb.
|
молия мақола
- Bu sahifa navigatsiya:
- (3)
- 2- жадвал Ҳудудларнинг эконометрик моделларида қатнашувчи омиллар 5
- Фойдаланилган адабиётлар
Республика бўйича натижавий белгига таъсил қилувчи омиллар 1-жадвалда келтирилди ва уларнинг дескриптив статистика бўйича натижалари олинди. Омиллар динамик қаторлар бўйича 22 та 2000 йилда 2022 йилгача- танлаб олинди ҳамда кузатилиб жадвалларда шакллантирилди. Х7(GCC(R)) – Джини коэффициентининг даврлар оралиғидаги маълумотларида узилишлар ҳамда ҳудудлар кесимида шакллантирилмаганлиги учун, ёшга доир пенсия оладиган аҳоли улуши – X2(PPRPC(R)) ва бандлик даражасиХ5(ERC) каби омиллари мамлакат ва ҳудудларда аҳолиниг кам таъминланганлик даражасига кучли таъсири бўлиш эҳтимоли пастлиги сабабли, Х3(PPRPC) ва Х5(ERC) омиллар ўртасидаги корреляцион боғлиқлик ўрганилганда Х3(PPRPC) ва Х5(ERC) омилларнинг натижавий кўрсаткич билан боғланиши пастлиги, яъни корреляцион жадвалда мультиколлинеарлик ҳодисаси мавжудлиги сабабли кучсиз боғланган омиллар чиқариб юборилди. (3) Ушбу эконометрик моделни (3) қуйидагича талқин қилиш мумкин, яъни натижавий белгини камайтиришни мақсад қилган ҳолда қараймиз, чунки статистик тадқиқотдан мақсад ҳам айнан кам таъминланган аҳолининг даражасини пасайтириш учун қайси омилларга эътибор қаратиш лозимлигидир. Шунинг учун, талқин қуйидагича: аҳоли жон бошига ЯИМнинг ўсиш суръати бошқа омиллар ўзгармас бўлганда бир бирликка ошса кам таъминланганлик даражаси 0,454 бирликка камаяди. Аҳоли жон бошига умумий даромадларнинг ўсиш суръатининг бир бирликка ошиши мамлакатда кам таъминланганлик даражасини 0,067 бирликка камаяди, бу ҳолатда ҳам қолган омил белгилар ўзгармас бўлганда. Республикада ишсизлик даражасини бир бирликка камайиши кам таъминланганлик даражасини 0,542 бирликка камайишига олиб келиши аниқланган. ЯИМда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик улушини бир бирликка ошиши республикада кам таъминланганлик даражасини 0,400 бирликка камайишига олиб келган. Хулоса Қисқача хулоса қилиб айтганда ҳудудларнинг барқарор иқтисодий ривожланиши аҳоли турмуш даражасига қанчалик трансформaция бўлаяпти? деган саволга жавоб қуйидаги келтирилган эконометрик моделлардан 2- жадвалда акс этган. Яъни, аҳоли турмуш даражасининг энг қуйи қатламида (кам таъминланганлик даражаси) барқарор иқтисодий ўсишнинг натижаси таъсири кўринса шундагина, бу ривожланишларни яхши баҳолаш мумкин. Ҳудудларнинг эконометрик моделларидан қуйидаги асосий хулосаларни чиқардик, хусусан бир омил белгининг натижага таъсирини изоҳлаётганда қолган омил белгилар ўзгармас деб қаралади: Қорақалпоғистон Республикаси, Хоразм ва Сирдарё вилоятларида аҳоли сонининг ўсиш суръатини бир бирликка оширганда кам таъминланганлик даражаси мос равишда 5,36, 2,74 ва 6,96 бирликка камайиши аниқланди; ёшга доир пенсия оладиган аҳоли улушини бир бирликка ошиши Қорақалпоғистон Республикасида кам таъминланганлик даражасини 17,85 бирликка камайтирса, Андижон вилоятида 3,96 бирликка ошиши аниқланди. Яъни, Қорақалпоғистон Республикасида кам таъминланган аҳоли сонида 55 ва 60 ёшдан кичик бўлган аҳолининг улуши кўпроқни ташкил қилади. Андижон вилоятида эса 55 ва 60 ёшдан катта бўлган аҳолининг улуши кўпроқни ташкил қилади; 2- жадвал Ҳудудларнинг эконометрик моделларида қатнашувчи омиллар5 аҳоли жон бошига умумий даромадларнинг ўсиш суръати бир бирликка камайса Навоий, Сирдарё ва Тошкент вилоятларида кам таъминланганлик даражаси мос равишда 0,10, 0,13 ва 0,08 бирликларга ошиши аниқланди. Фарғона вилоятида ишсизлик даражаси бир бирликка камайса кам таъминланганлик даражаси 0,46 бирликка камайишини кўрсатяпти(эконометрик модел); Қашқадарё вилоятида ЯҲМнинг дефлятори бир бирликка камайса кам таъминланганлик даражаси 0,17 бирликка камайиши аниқланди; Самарқанд вилояти учун тузилган эконометрик модел 2 йиллик лаг билан ҳисобланган, бунда аҳоли жон бошига ЯҲМнинг ўсиш суръати “а” даврда бир бирликка ошса кам таъминланганлик даражаси “а+2” даврга бориб 0,47 бирликка камайиши аниқланди. Фойдаланилган адабиётлар Мирзиёев Ш.М. Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг асосий якунлари ва 2017 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маърузаси, 2017 йил 14 январь / Ш.М. Мирзиёев. – Тошкент : Ўзбекистон, 2017. – 104 б. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси // “Халқ сўзи” газетаси, 2020 й. 25 январь Шодиев Х.А., Ҳабибуллаев И. Статистика.// Дарслик – Т.: Иқтисод-Молия, 2018.–253-268 б. Ғойибназаров Б.К. Аҳоли турмуш даражасини статистик баҳолаш. – Т.: ФАН, 2006.–125 б. Урунов Р.С. Миллий статистика тизимини такомиллаштириш масалалари.// Ж.Молия илмий журнали. – Тошкент, 2020. №5. – 178-185-б. №12. Урунов Р.С. Ҳудудларда аҳолининг кам таъминланганлик даражасини пасайтиришнинг статистик индикаторлар тизими.// Ж.Молия илмий журнали. – Тошкент, 2021. №5. – 83-94-б. №12 Равшанбек Урунов, Абдуазим Абдурахманов, Асаль Джамалдинова, Нигора Шакирова. Digital economy as a highest stage development of infocommunication technologies. Ilkogretim Online 20 (3), 2021/5/1 Urunov R.S. System of statistic indicators of regional sustainable development in conditions of digital econemyJournalNX-A Multidisciplinary Peer Reviewed JournalISSN No:2581 -4230VOLUME 7, ISSUE 4, impact factor-7,23,Apr. -2021,383-387b. Urunov R.S. Statistical assessment of the sustainable development of the economy of khorezm region. J.Galaxy international interdisciplinary research journal (giirj)issn(e): 2347-6915Vol. 10,Issue 1, impact factor-7,4. Jan.(2022)132-136b. Urunov R.S. The concept and subject of statistics.// Ж.Экономика и социум. 2019 y. p-133-136. Урунов Равшанбек Садуллаевич. Ўзбекистон республикаси иқтисодиёт тармоқларида рақамли иқтисодиётни қўллашининг асосий йўналишлари ..polish science journal (ISSUE 1(34), 2021) - Warsaw: Sp. z o. o. "iScience", 2021. Part 1 – 132-136. Urunov R.S. Рақамли иқтисодиёт шароитида ҳудудларнинг статистик фаолиятини меъёрий-ҳуқуқий ҳолати ва уни баҳолашнинг ахборот таъминоти. Innovation in the modern education system: a collection scientific works of the International scientific conference (25th April, 2021) – Washington, USA: 2021-yil.295-300.b Урунов Р.С., Аюпов Р. Ўзбекистонда рақамли иқтисод ва 4.0 Индустриянинг ривожланиш тенденциялари.// Иқтисодиётнинг тармоқларини инновatsiон ривожланишида ахборот комуникatsiя технологияларинг аҳамияти, Республика илмий-техник анжуман, 3-китоб ТАТУ., 2019 й. Б-309-401. 1 Dresner S. The Principles of Sustainability // Earthscan, London, 2002. - 200 p.; Hamilton K., 1995. Sustainable Development, the Hartwick Ruie and Optimal Growth Environmentaland Resource Economics 5:393-411.; Hamilton K., Genuine Saving as a Sustainability Indicator. The World Bank. Environment department papers. Paper No. 77. 2000 – 24 p.; Atkinson, G., and Pearce, D.W.,1993, Capital Theory and the Measurement of Sustainable Development: An Indicator of Weak Sustainability, Ecological Economics 8:103-8.; Pezzey J., 1989, Economic Analysis of Sustainable Press, Cambridge. Growth and Sustainable Development; John C.V., Pezzey J., Michael A. Toman, Economics of Sustainability, 25 July 2002.; Beckerman W. 2017, Economics as Applied Ethics: Fact and Value in Economic Policy.; John M. Hartwick and Nancy D. Olewiler. The Economics of Natural Resource Use. 2 ed. Addison-Wesley, Reading, MA, 1998. 2 Алексейчук М.С. Чистые сбережения как индикатор оценки устойчивости регионального развития // Регион: экономика и социология, №3. 2008. С. 67-77.; Анохин А.Н. Методы экспертных оценок. Учебное пособие. - Обнинск: ИАТЭ, 1996. - 144 с.; Бабина, Е. Н. Региональные аспекты экологически устойчивого развития территории// Бабина, Е. Н. - Ставрополь:OOO «Ставропольбланкиздат», 2009.; Бобылев С.Н. Индикаторы устойчивого развития: региональное измерение. Пособие по региональной экологической политике. - М.: Акрополь, ЦЭПР, 2007.; Вертакова Ю.В., Мирошниченко О.С. Многокритериальная оценка устойчивости регионального развития // Бюллетень Международного Нобелевского экономического форума. 2011. № 1 (4), с.82; Глинский В.В., Ионин В.Г. Статистический анализ. - М., 2002. - 238с.; Толстов М.А. Статистическое моделирование устойчивого развития регионов в условиях глобализации экономики. Саратов 2012.; Артюхов В.В., Забелин СИ., Лебедева Е.В., Мартынов А.С., Мирутенко М.В., Рыжов И.Н.. Рейтинги устойчивого развития регионов Российской Федерации: «Интерфакс», 2011. 96с. 3 Ғуломов С.С., Бегалов Б.А. Иқтисодий информатика.–Т.: ТДИУ, 2010.–587 б.; Абдуллаев Ё. Макроиқтисодий статистика 100 саволга 100 жавоб.–Т.: Меҳнат, 1998.–382 б.; Шодиев Х.А., Ҳабибуллаев И. Статистика.// Дарслик – Т.: Иқтисод-Молия, 2018.–253-268 б.; Ғойибназаров Б.К. Аҳоли турмуш даражасини статистик баҳолаш. – Т.: ФАН, 2006.–125 б.; Нигматов А. ва бошқалар. Барқарор ривожланиш ва унинг тизимли индикаторлари.// Монография. – Т.: Spectrum Media Group. 2015. – 120 б.; Шодиев Т.Ш. Эконометрика / Ўқув қўл.–Т.: Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси адабиёт жамғармаси, ТДИУ, 2005.–126 б; Соатов Н.М. Статистика. Дарслик. – Т.: Абу Али ибн Сино, 2003.–743 б.; Алимов Р.А. Методологические проблемы построения система национальных счётов. Док.дисс.–Т.: ТГУ, 1993.–С.280.; Нуриддинов З.А. Минтақалар иқтисодиётини инновацион ривожлантириш ва инвестицион жозибадорлигини статистик баҳолаш. Иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори диссертация автореферати. – Т.: ЎзРДСҚ қошидаги КМОСТИ, 2020. – 62 б. 4 Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан ишлаб чиқилган 5 STATA, MINITAB, Microsoft Excel, EViews ҳамда GRETL каби статистик пакетлар ёрдамида муаллиф ишланмаси. Download 191.09 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|