Строение атома и атомного ядра

Ernest Rezarford (1871—1937)

Ernest Rezarford (1871—1937)

• Atomning planetar modeli

Keyinchalik atomda (+) zaryadni taqsimlanishi noto’g’ri ekanligi ma’lum bo’ldi. 1911 yillardan Rezerford olib borgan tajriba katta ahamiyatga ega bo’ldi. Radioaktiv elementlar chiqaradigan alfa zarralarni qalinligi 1mkm. bo’lgan oltin folgadan o’tkazdi. Shunda har 20 ming dona alfa zarradan bittasi orqaga (180o) qaytgan. Alfa zarrani zaryadi +2e ga teng. Тezligi 107m/s., m-massa 7350 me ga teng.

Keyinchalik atomda (+) zaryadni taqsimlanishi noto’g’ri ekanligi ma’lum bo’ldi. 1911 yillardan Rezerford olib borgan tajriba katta ahamiyatga ega bo’ldi. Radioaktiv elementlar chiqaradigan alfa zarralarni qalinligi 1mkm. bo’lgan oltin folgadan o’tkazdi. Shunda har 20 ming dona alfa zarradan bittasi orqaga (180o) qaytgan. Alfa zarrani zaryadi +2e ga teng. Тezligi 107m/s., m-massa 7350 me ga teng.

Rezerford tajribalarini sxemasi 2-3-rasmda berilgan. Alfa zarralar F-folgadan utib E-ekran (lyuminessinsiyalanuvchi ekran) M-mikroskopdan kuzatiladi. Faqat kamdan-kam zarralar katta burchakga ogadi. Faqat (+) katta massali yadro bilan to’qnashgandagina shunday bo’lishi mumkin. Bu tajribalarga tayanib Rezerford atomni yadroviy planetar modelini taklif qildi (4-rasm). Unga ko’ra Ze musbat zaryadga ega yadro atrofida (R=10-15-10-14 m. yadroni massasi deyarli atom massasiga teng) elektron qobiq hosil bo’ladi. Хuddi planetaga uxshab, Z-atomni Mendeleev jadvalidagi tartib nomeri. Rezerford hisobi ham kursatib berdi, elektron yadro atrofida r-radius buylab harakat qilsin, bunda kulon kuchi va markazdan qochma kuch rol o’ynaydi.