Sud-huquq tizimidagi islohot sudlarning mustaqilligi va xolisligini

---

/
SUD-HUQUQ TIZIMIDAGI ISLOHOT Sudlarning mustaqilligi va xolisligini
mustahkamlashga qaratilgan
Birlashgan Millatlar Tashkiloti Inson huquqlari
kengashining Jenevada bo'lib o'tayotgan 44-
sessiyasi doirasida 2020 yil 13 iyul` kuni BMT
Sud`yalar va advokatlar mustaqilligi masalalari
bo'yicha maxsus ma'ruzachisi Diego Garsiya-
Sayanning 2019 yili O'zbekistonga amalga
oshirgan 
rasmiy 
tashri
yakunlariga 
doir
ma'ruzasini 
ko'rib 
chiqishga 
bag'ishlangan
videokonferentsiya o'tkazildi.
"Prezident 
Shavkat 
Mirziyoev 
rahbarligida
O'zbekistonda davlat institutlari va siyosatni isloh
etish hamda modernizatsiya qilish bo'yicha keng
qamrovli dastur ishlab chiqilgan. Hozirgi davrda odil sudlov tizimida amalga oshirilayotgan islohot ana
shu dasturning tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi". Ushbu krlarni BMT Maxsus ma'ruzachisi
D.Garsiya-Sayan BMT Inson huquqlari kengashi 44-sessiyasi minbaridan turib aytdi.
Maxsus ma'ruzachi instituti nima?
BMT maxsus ma'ruzachisining O'zbekistonga tashri yakunlariga doir ma'ruzasi haqida so'z borganda,
avvalambor, D. Garsiya-Sayanning mandatiga, ya'ni uning lavozimi bilan bog'liq vakolatlariga e'tibor
qaratish o'rinlidir.
Sudyalar va advokatlar mustaqilligi masalalari bo'yicha maxsus ma'ruzachi instituti BMT Inson
huquqlari bo'yicha komissiyasi (hozirgi – BMT Inson huquqlari kengashi) 1994 yilda qabul qilgan
rezolyutsiya asosida ta'sis etilgan. O'tgan 25 yil davomida Maxsus ma'ruzachilar qariyb 40 ta
mamlakatga tashrif buyurishgan. 
Maxsus ma'ruzachi – inson huquqlari bo'yicha muayyan mamlakatdagi vaziyat yoki aniq bir mavzuni
o'rganish va bu haqda ma'ruzalar taqdim etish uchun BMT Inson huquqlari bo'yicha kengashi
tomonidan tayinlanadigan mustaqil ekspertdir. Bugungi kunda BMT tizimida inson huquqlarining turli
sohalariga ixtisoslashgan 44 nafar maxsus ma'ruzachi mavjud.
Maxsus ma'ruzachi faxriy lavozim hisoblanadi. Ya'ni, u BMT xodimlari sirasiga kirmaydi va unga ish haqi
to'lanmaydi. Maxsus ma'ruzachi faoliyatining xolisligi va beg'arazligini ta'minlashda bu omil muhim
ahamiyat kasb etadi.
D.Garsiya-Sayan asli Lotin Amerikasi mintaqasidagi Peru mamlakatida tug'ilib-o'sgan taniqli yurist,
malakali sud`ya va mohir diplomatdir. U BMT Inson huquqlari kengashining Sud`yalar va advokatlar
mustaqilligi masalalari bo'yicha maxsus ma'ruzachisi lavozimiga 2016 yili dekabr` oyida tayinlangan va
keyingi chorak asr ichida shu lavozimda ishlayotgan beshinchi ekspert hisoblanadi.
Tashrif tarixiga nazar
BMT Inson huquqlari kengashining sud`yalar va advokatlar mustaqilligi masalalari bo'yicha maxsus
ma'ruzachisi 2019 yil 19-25 sentyabr` kunlari rasmiy tashrif bilan O'zbekistonda bo'lgandi. D.Garsiya-
Sayan mamlakatimizdagi davlat hokimiyati organlarining barcha birinchi rahbarlari bilan uchrashib,
yuzma-yuz muloqotda bo'lgani mazkur tashrifning asosiy xususiyatlaridan biridir.
Maslahat telefoni
Izlash

O'zbekcha 




---

Ayniqsa, u O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning qabulida bo'lganida
mamlakatda 2016 yildan buyon izchil amalga oshirilayotgan noyob islohotlar dasturi haqida atro icha
krlashish imkoniga ega bo'lganidan mamnunligini izhor qildi. Davlatimiz rahbarining yetakchilik
salohiyatini, milliy va xalqaro darajadagi tashabbuslari, xususan, sud-huquq tizimida amalga
oshirayotgan islohotlarini e'tirof etishini bildirdi.
Ma'lumki, o'tgan uch-to'rt yil davomida hayotimizning barcha sohalari qatori sud-huquq tizimida ham
shiddatli islohotlar amalga oshirildi. Keyingi davrda O'zbekiston sud-huquq tizimiga xalqaro
standartlarni joriy qilish orqali sud`ya va advokatlarning mustaqilligini ta'minlash Harakatlar
strategiyasining asosiy vazifalaridan biri etib belgilangan.
Bu borada muayyan natijalarga erishilgani xalqaro ekspertlar tomonidan e'tirof etilmoqda. D.Garsiya-
Sayanning ta'kidlashicha, ana shu tub yangilanishlarning mohiyati, jumladan, sud`yalarning mustaqil
qaror qabul qilishiga xalal beradigan siyosiy ta'sirlarni kamaytirishga qaratilganida yaqqol namoyon
bo'lmoqda.
Mo''tabar mehmon o'z tashri davomida mamlakatimiz sud-huquq tizimini isloh qilish, sudlar
mustaqilligini ta'minlash, odil sudlov tamoyillarini qaror toptirish borasida O'zbekistonda qisqa fursatda
erishilgan bir qator ijobiy o'zgarishlarga e'tibor qaratdi.
BMT Maxsus ma'ruzachisi bir hafta davomida mamlakatimizdagi davlat tashkilotlari, vazirlik va
muassasalar rahbarlari, fuqarolik jamiyati institutlari faollari, sud`yalar, prokurorlar, advokatlar, talaba-
yoshlar bilan qariyb 40 ta uchrashuv o'tkazdi.
Shunday qilib, nufuzli xalqaro tashkilot martabali ekspertining bugungi ma'ruzasi rasmiy tashrif
davomida birlamchi va ishonchli manbalardan olingan ma'lumotlar asosida tayyorlanganini ta'kidlash
lozim.
Islohotlarimizning xalqaro e'tiro
BMT Maxsus ma'ruzachisi Inson huquqlari kengashi sessiyasida davlatimiz rahbari tashabbusi va
bevosita rahbarligida mamlakat odil sudlov tizimida amalga oshirilayotgan 
shiddatli islohotlarga xolis baho berdi. D.Garsiya-Sayanning ma'ruzasida bugungi kunda O'zbekistonda
sud hokimiyati mustaqilligini mustahkamlash va huquqshunoslarning o'z kasbiy faoliyatini yanada
erkin bajarishini ta'minlash borasida bir qator amaliy natijalarga erishilgani ijobiy baholandi.
Bu o'rinda sud tizimi qayta tuzilgani, xususan, Sud`yalar oliy kengashi tashkil etilgani haqida so'z
bormoqda. Bundan tashqari, sudyalik lavozimlariga nomzodlarni tanlash va tayinlashning yangi tartib-
taomillari joriy etilgani hamda sud`yalar almashtirilmasligi kafolatlarini mustahkamlash bo'yicha
amaliy choralar ko'rilganiga alohida e'tibor qaratildi.
BMT Maxsus ma'ruzachisi ushbu amaliy chora-tadbirlarni tom ma'noda mustaqil va xolis odil sudlov
tizimini barpo etish yo'lidagi dastlabki ijobiy qadamlar deya qayd etdi.
Biz, shuningdek D.Garsiya-Sayanning "Sud hokimiyati davlat hokimiyatining boshqa tarmoqlaridan
haqiqatan ham mustaqil bo'lishiga erishish hamda sud`yalar, prokurorlar va advokatlar o'z kasbiy
faoliyatini hech qanday asossiz aralashuvlar va bosimlarsiz amalga oshirishlarini ta'minlash uchun hali
juda ko'p ishlar qilish kerak" degan nuqtai nazarini qo'llab-quvvatlaymiz.
Bundan tashqari, biz uning "Sud tizimi islohoti sudlarning mustaqilligi va xolisligini mustahkamlashga
yo'naltirilishi zarur" degan kriga ham to'la qo'shilamiz.
Maxsus ma'ruzachi tavsiyalarining ahamiyati
D.Garsiya-Sayan ma'ruzasi yakunida O'zbekistonda sud`yalar va prokurorlar mustaqilligini yanada
mustahkamlash hamda huquqshunoslar o'z kasbiy faoliyatini erkin amalga oshirishlarini ta'minlashga
qaratilgan bir qator tavsiyalar ham berdi.
Jamiyatimiz ham, jahon jamoatchiligi ham bir masalada yakdil hamda hamjihat, deb o'ylayman. Ya'ni,
mamlakat sud tizimining tom ma'noda mustaqilligi va odil sudlov erkinligini ta'minlash sohasida
O'zbekiston Prezidenti boshlab bergan demokratik islohotlarning qaytmasligini ta'minlash zarur.

---

Bu, o'z navbatida, mazkur sohada yangi, yanada muhim vazifalarni bajarishni taqozo etadi. BMT
Maxsus ma'ruzachisi ayni shu haqda 
kr yuritar ekan, mamlakatimiz sud-huquq tizimini
takomillashtirish istiqbollariga oid:
birinchidan, sud hokimiyatining tom ma'nodagi mustaqilligini ta'minlash;
ikkinchidan, advokatlarning maqomi va mustaqilligini mustahkamlash;
uchinchidan, barchaning odil sudlov imkoniyatlari va malakali yuridik yordamdan erkin foydalanishi
uchun zarur sharoitlar yaratishga doir muhim amaliy taklif hamda tavsiyalarini taqdim etdi.
Shuni ham e'tirof etish kerakki, nufuzli xalqaro tashkilotning katta vakolatlarga ega mo''tabar vakilining
mamlakatimizga tarixiy tashri biz uchun, ta'bir joiz bo'lsa, kompas vazifasini o'tadi. Ya'ni, biz sud-
huquq tizimida to'g'ri va asosli yo'nalishda – xalqaro standartlar hamda ilg'or xorijiy tajribaga mos
holda izchil islohotlarni amalga oshirayotganimizni tekshirib, aniqlab, bunga yana bir bor amin bo'lib
oldik.
Shu ma'noda, D.Garsiya-Sayanning malakali tavsiyalari shiddatli islohotlarimizni ham huquqiy, ham
amaliy jihatdan xalqaro andozalarga to'liq uyg'unlashtirib borishimizda ulkan ahamiyat kasb etadi. Bu
tavsiyalar o'z mazmun-mohiyatiga ko'ra O'zbekistonda izchillik bilan amalga oshirilayotgan Harakatlar
strategiyasiga har tomonlama uyg'un va mutanosibdir.
Odil sudlov sifatini oshirish - davr talabi
BMT Maxsus ma'ruzachisi o'z tavsiyalariga O'zbekistonda amal qilinayotganini Inson huquqlari
kengashi minbarida turib, shaxsan e'tirof etdi.
D.Garsiya-Sayan tavsiyalarining aksariyati mamlakatimiz tomonidan o'tgan qisqa davrda bajarilgan
bo'lsa, qolgan qismi ham izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Shunday ekan, bu borada erishilgan
natijalar xususida muxtasar to'xtalish maqsadga muvo qdir.
Aslida ham, O'zbekiston BMT Maxsus ma'ruzachisining tavsiyalarini amalga oshirishga ustuvor
ahamiyat bermoqda. Sud hokimiyatining mustaqilligini ta'minlash va odil sudlov sifatini oshirish
masalalari davlat rahbarining 3 ta ma'ruzasida alohida ta'kidlangani buni yaqqol tasdiqlaydi.
Bu o'rinda Prezidentimizning Konstitutsiya qabul qilinganining 27 yilligiga bag'ishlab 2019 yil
dekabrida o'tkazilgan tantanali marosimdagi ma'ruzasi, 2020 yil yanvarida Oliy Majlisga taqdim etgan
Murojaatnomasi va joriy yil 30 iyunda sud`yalar korpusi bilan uchrashuvda so'zlagan nutqi ko'zda
tutilmoqda.
Barqaror rivojlanish sohasida 2030 yilgacha davrga belgilangan Kun tartibining 16-sonli Maqsadiga
erishish doirasida keyingi uch yilda O'zbekiston Prezidenti tomonidan sud tizimining ustuvor
masalalariga taalluqli 20 dan ortiq qonun, farmon va qarorlar imzolandi.
Harakatlar strategiyasini 2020 yil – “Ilm-ma'rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”da amalga
oshirish bo'yicha Davlat dasturida qonun ustuvorligini ta'minlash va sud-huquq tizimini yanada isloh
etish sohasida bir qancha qonunlar loyihalari ishlab chiqilishi belgilangan. Yangi tahrirda "Sudlar
to'g'risida"gi qonun qabul qilinishi, sud`yalar hamjamiyati organlari faoliyatini tartibga soladigan
qonun loyihalari shular jumlasidandir.
Ayni vaqtda beshta yangi Kodeks, ya'ni Jinoyat, Jinoyat-protsessual va Jinoyat-ijroiya, Fuqarolik va
Ma'muriy javobgarlik kodekslarini tayyorlash bo'yicha izchil ish olib borilmoqda. Eng muhimi, sud
tizimini ilg'or tajribalar va xalqaro standartlar asosida, "Bir sud - bir instantsiya" printsipi bo'yicha
takomillashtirishga qaratilgan yangilanishlar amalga oshirilmoqda.
Inson qadr-qimmati – eng oliy qadriyat
Mamlakatimizda BMT shartnomaviy qo'mitalari va ustav organlari, birinchi navbatda, Inson huquqlari
kengashi tavsiyalari va qarorlarini ko'rib chiqish bo'yicha davlat organlarining hamkorlikdagi faoliyati
tartibi to'g'risidagi Nizom tasdiqlandi.
Ammo, sud`yalar, umuman, yuristlarning xalqaro huquq sohasi bo'yicha bilimi pastligi eng katta
muammolardan ekanini afsus bilan tan olishga majburmiz. Shu ma'noda, Inson huquqlari bo'yicha
milliy markaz Ombudsman va Toshkent davlat yuridik universiteti bilan birga "Inson qadr-qimmati –
eng oliy qadriyat" maxsus o'quv modulini ishlab chiqdi.

---

Sud`yalar oliy maktabida esa "Inson huquqlari va xalqaro huquq" kafedrasini ochishga hozirlik
ko'rilmoqda. Zero, inson huquqlarini o'qitish bu – nafaqat xalqaro majburiyatlarni bajarish, balki
demokratik, insonparvar va xalqparvar sud-huquq tizimini rivojlantirishning eng muhim shartlaridan
biridir.
O'zbekistonda yuridik ta'lim imkoniyatlarini kengaytirish bo'yicha barcha zarur choralar ko'rilmoqda.
Prezidentimizning 2020 yil 29 aprelda qabul qilingan «O'zbekiston Respublikasida yuridik ta'lim va
fanni tubdan takomillashtirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida»gi farmonida, jumladan,
advokatura uchun kadrlar tayyorlashni rivojlantirish yo'nalishi belgilab berilgan. Shu asosda
Samarqand, Namangan va Termiz davlat universitetlarida huquqshunoslik fakul`tetlari ochildi.
Mamlakatimizda BMTning Inson huquqlari sohasida ta'lim va malaka to'g'risidagi deklaratsiyasi
qoidalarini amalga oshirish bo'yicha Milliy harakatlar dasturi ishlab chiqilgan. Ayni vaqtda bu Dastur
izchillik bilan hayotga tatbiq etilmoqda.
Inson huquqlari bo'yicha O'zbekiston Respublikasi Milliy markazi doimiy ravishda sudyalar, prokurorlar
va advokatlar bilan odil sudlov sohasidagi xalqaro standartlarni milliy amaliyotga implementatsiya
qilish masalalari bo'yicha turli tadbirlar - seminar va treninglar, uchrashuv va munozaralar o'tkazib
kelmoqda.
Ayni paytda "Konstitutsiyaviy sud to'g'risida"gi qonunning yangi tahriri tayyorlandi. Unda Inson
huquqlari bo'yicha milliy markaz, Biznes-ombudsman va Bolalar ombudsmanining mazkur sudga
murojaat qilish huquqiga egaligi nazarda tutilmoqda. Fuqarolarning konstitutsiyaviy shikoyat qilish
instituti ham tatbiq etilmoqda.
Milliy strategiya - BMT sessiyasining rasmiy hujjati maqomida
Prezidentimizning 2020 yil 22 iyundagi Farmoni bilan Inson huquqlari bo'yicha O'zbekiston
Respublikasi Milliy strategiyasi tasdiqlangani mamlakatda amalga oshirilayotgan huquqiy
islohotlarning va inson huquqlarini himoya qilish institutsional mexanizmlarini yaratishning muhim
bosqichi hisoblanadi.
Yaqinda Inson huquqlari bo'yicha O'zbekiston Respublikasi Milliy strategiyasini tasdiqlash to'g'risidagi
ma'lumotlar BMTning oltita tilida nashr etilgani va Bosh Assambleyaning 74-sessiyasi rasmiy hujjati
sifatida tarqatilgani bejiz emas. Milliy strategiya Vena deklaratsiyasi va Harakatlar dasturi asosida ishlab
chiqilgan bo'lib, unda BMT Inson huquqlari bo'yicha oliy komissari Boshqarmasi, YEXHTning
Demokratik institutlar va inson huquqlari bo'yicha byurosi hamda xalqaro ekspertlar tavsiyalari hisobga
olingan.
Inson huquqlari bo'yicha O'zbekiston Respublikasi Milliy strategiyasida, jumladan, quyidagi chora-
tadbirlar ko'zda tutilgan:
sudlar va huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatida umume'tirof etilgan printsiplar hamda
xalqaro huquq va O'zbekiston Respublikasi qo'shilgan xalqaro shartnomalar 
normalarining keng qo'llanishini ta'minlaydigan samarali mexanizm yaratish;
«Xabeas korpus» institutini yanada takomillashtirish orqali sudlarning mustaqilligi va xolisligini hamda
inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta'minlash sohasida sud hokimiyatining rolini
tubdan oshirish maqsadida sud`yalar hamjamiyati organlari faoliyatining huquqiy asoslarini
shakllantirish;
sud jarayonlarida tenglik va tortishuv printsiplarini tatbiq etish, advokaturani huquqni himoya qiluvchi
mustaqil va ishonchli institutga aylantirish, professional yuridik yordam sifati va advokat kasbi nufuzini
oshirish, inson huquqlari sohasiga ixtisoslashgan yuristlar tayyorlash tizimini takomillashtirish;
prokuratura organlari faoliyatini xalqaro standartlar talablariga muvo qlashtirish, prokuratura
organlarining faoliyati shaffo igini va jamiyat oldida hisobdorligini ta'minlash, prokuratura boshqaruv
tizimida kollegial organlar rolini kuchaytirish.
Advokatura – odil sudlovning ajralmas qismi
BMT Maxsus ma'ruzachisi tavsiyalari orasida O'zbekistonda advokatlar sonini oshirishga doir taklif ham
bor. D.Garsiya-Sayanning kricha, bu borada zarur huquqiy-tashkiliy ishlarni amalga oshirish bilan bir
qatorda, yosh huquqshunoslarni ushbu kasbga qiziqtirish uchun targ'ibot ishlarini kuchaytirish ham

---

muhim ahamiyat kasb etadi.
O'tgan davrda yurtimizda advokatlarning inson huquqlari va erkinliklarini ta'minlashdagi vakolatlari
kengaytirildi. Jumladan, advokatlarga nizolarni sudgacha hal etish va tomonlarni yarashtirish
yuzasidan amaliy choralar ko'rish, shuningdek hakamlik sud`yalari sifatida ish olib borish huquqi
berildi.
Advokatlik faoliyatini boshlashi uchun yosh mutaxassislardan 2 yil yuridik staj talab etish bekor qilinib,
talabalikdan advokat yordamchisi sifatida amaliyot o'tash tartibi joriy etilmoqda. Yuridik oliy o'quv
yurtlarida “advokatlik faoliyati” mutaxassisligi bo'yicha magistrlar tayyorlash yo'lga qo'yilmoqda.
Davlat hisobidan yuridik yordam ko'rsatadigan advokatlarni elektron tanlash tizimi ishga tushirilayapti.
Bundan tashqari, o'ta og'ir jinoyatda ayblanayotgan shaxslarning ishi bo'yicha, shuningdek qamoqqa
olish yoki uy qamog'i tarzidagi ehtiyot chorasini qo'llash masalasi ko'rib chiqilayotgan holatlarda ham
advokat ishtirokining majburiyligi belgilab qo'yiladi.
Advokatlik faoliyati jozibadorligini oshirish, bu kasb egalarining himoyasi va kafolatini kuchaytirish
bo'yicha qonun hujjatlari paketi ishlab chiqilib, keng muhokama uchun e'lon qilinadi. Bu o'rinda avvalo
"Advokatura institutini rivojlantirish kontseptsiyasi"ning loyihasi tayyorlanganiga e'tibor qaratish darkor.
Ushbu loyihada advokatlarning huquqiy maqomini xalqaro standartlarga muvo q takomillashtirish
bo'yicha aniq chora-tadbirlar nazarda tutilgan. Yangi, "Advokatura va advokatlik faoliyati to'g'risida"gi
hamda "Bepul yuridik yordam to'g'risida"gi qonunlar qabul qilinishi ham rejalashtirilgan.
Hozirgi vaqtda mamlakatimizda BMT Maxsus ma'ruzachisi tavsiyalarini amalga oshirish bo'yicha Milliy
harakat rejasi ("Yo'l xaritasi") loyihasi tayyorlanmoqda. Oliy Majlis palatalari tomonidan tuziladigan
inson huquqlariga doir xalqaro majburiyatlarga amal qilish bo'yicha Parlament komissiyasi mazkur
tavsiyalar ijrosi ustidan parlament monitoringini amalga oshiradi.
Akmal Saidov,
Inson huquqlari bo'yicha O'zbekiston Respublikasi Milliy markazi direktori
("Kuch - adolatda" gazetasining 2020 yil 17 iyul soni)



© 2022 – Inson huquqlari bo'yicha O'zbekiston Respublikasi milliy markazi. Materiallardan foydalanishda saytga havola qilish talab qilinadi.
Ushbu sayt BMTTDning O'zbekistondagi vakolatxonasi ko'magida ishlab chiqilgan.
Sayt yaratuvchisi: