Sulaymonova m. X

 
8-BOB. YER TUZISHDA MEHNATNI ME’YORLASH 
 
§1. Mehnatni me’yorlashning mazmuni va mohiyati 
Ishlab chiqarishni tashkil etish va uni amalga oshirish uchun birinchi 
navbatda unga zarur bo‘lgan mehnat sarfi, shuningdek ma’lum bir ishni bajarish 
uchun qanday mutaxassis va malakaga ega bo‘lgan xodim kerakligi talab qilinadi. 
Shunday ekan, mehnatni o‘lchash zaruriyati tug‘iladi. Ish vaqti singari u ham 
minutlarda, soatlarda, kunlarda o‘lchanadi. Rejalash tizimida mehnatni 
me’yorlashda hamda mehnatga xaq to‘lashda asosan ishlab chiqarish me’yori, vaqt 
me’yori, xizmat ko‘rsatish me’yori hamda mutaxassislar sonini aniqlash kabi qator 
me’yoriy ko‘rsatkichlardan foydalaniladi.

---

51 
1. 
Vaqt me’yori bu – ma’lum hajmdagi ishni bajarishga sarflanadigan 
vaqt (kun, soat); 
2. 
Ishlab chiqarish me’yori bu – ma’lum vaqt birligida bajariladigan ish 
hajmi (kun, soat); 
3. 
Xizmat kursatish me’yori bu – bir rahbar qo‘l ostida ishlaydigan 
xodimlar soni.
Xar qanday ishni bajarishga sarflanadigan vaqt sarfi birinchi navbatda 
mehnatni tashkil qilish usullariga, mablag‘ga va bajaruvchining malakasiga bog‘liq 
bo‘ladi. Shuning uchun ham kerak bo‘ladigan mehnat sarfini to‘g‘ri va aniq 
belgilashda, avvalambor qo‘llanilayotgan texnologiyalarni texnik vositalardan 
foydalanilayotganlik holatini, ish joyini to‘g‘ri tashkil etishlik holatini har 
tomonlama tahlil qilish zarur bo‘ladi. Shuning asosida ancha takomillashgan 
texnologik jarayonlarni loyihalash mumkin bo‘ladi. Shunday ekan, mehnat 
jarayonini me’yorlashdan oldin uni birinchi galda takomillashtirish, iqtisodiy 
asoslash va shundan keyingina jonli mehnat sarfini aniqlash maqsadga muvofiqdir. 
Shunday qilib, ishlab chiqarishning anchagina takomillashtirilgan tashkiliy texnik 
sharoitda ma’lum bir ishni bajarishga sarflanadigan mehnat me’yorini belgilash 
jarayoni mehnatni me’yorlashning mohiyatini tashkil etadi. Bunday me’yorlash 
odatda texnik asoslangan me’yorlar, deb yuritiladi. Ammo e’tirof etish kerakki, 
hozirgi bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat sarfi me’yorlari faqatgina texnik 
jihatdan asoslanibniga qolmasdan, balki u iqtisodiy va fiziologik jihatdan ham 
asoslangan bo‘lishi kerak. 
Bunda albatta butun ish kuni davomida xar bir odamning ishlash qobiliyatini 
yuqori saviyada ta’minlashi va dam olish tartibini to‘g‘ri tashkil qilish hisobga 
olinishi kerak. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, mehnatni me’yorlash – 
mehnat unumdorligini oshirishga ta’sir qiluvchi barcha mavjud omillarni o‘rganish, 
ijodiy jarayonlar va mehnat me’yorini o‘rnatishga qaratilgan turli xil usullarning 
yig‘indisidir. Shuni alohida e’tirof etish kerakki, jamiyat rivojlanishining bugungi 
bosqichida me’yorlash mehnat unumdorligini oshirish, mehnatni va ishlab 

---

52 
chiqarishni tashkil etishni yaxshilash, uning doimiy ravishda o‘sib borishi va 
takomillashuvini ta’minlash va nihoyat, mehnatkashlar turmushining moddiy 
darajasini oshirishda asosiy vositalardan biri bo‘lib hisoblanadi. 
Yer tuzish ishlarida mehnatni me’yorlash, mehnatni tashkil qilish va 
rejalashtirishda asos bo‘lib xizmat qiladi.