Sun’iy intellekt fanidan 212-17 gurux talabasi Ergashev Baxtiyorning 1-on da yozgan varianti

Sun’iy intellekt fanidan 212-17 gurux talabasi Ergashev Baxtiyorning 1-on da yozgan varianti

1. Intellekt — insonning tafakkur yuritish qobiliyati. Sun'iy intellekt — inson intellektining ba’zi vazifalarini o'zida mujassamlashtirgan avtomatik va avtomatlashtirilgan tizimlar xususiyati. Oxirgi paytda jahonda sun’iy intellekt sohasida, asosan, ushbu to‘rt yo‘nalishda ish olib borilyapti va rivojlanyapti:

— ijodiy jarayonlarning ba’zi vazifalarini: o'yin masalalari (shaxmat, shashka, domino, qarta va boshqalar), teoremalarni avtomatik sintez qilish, musiqiy asarlarni sintez va tahlil etish va hokazolarni amalga oshirish;

— kompyuterlami tashqi intellektlash: majmuaviy muloqot interfeysga tegishli fundamenti va amaliy ishlar bajarish;

— kompyuterlami ichki intellektlash, ya’ni sun’iy intellekt tamoyillari asosida samarador intellektual tizimlari yaratishga qaratilgan kompyuterlar ishlab chiqish;

— aniq maqsadga qaratilgan robotlar, ya’ni yerda, havoda, suvda avtonom holda turli amallarni bajara oladigan intellektual robotlar yaratish.

Yuqorida sanalgan sun’iy intellekt yo‘nalishlaridan ikkinchisining rivojlanishi, ya’ni majmuaviy muloqot interfeysining paydo bo‘lishi kom pyuter texnikasidan yangicha uslubda foydalanishga olib keldi. Boshqacha aytganda, turli intellektual tizimlar tashkil etish imkoniyati tug'ildi.Endi yangi tashkil etilgan intellektual tizim lar haqida qisqacha to‘xtalamiz.

Hozirgi davrda axborot texnologiyalari tamoyillariga binoan tashkil etilgan intellektning quyidagi to'rt turdagi tizimlari mavjud:

1. Intellektual axborot izlash tizimlari (savol-javobli tizim lar), ya’ni m uloqot jarayonida foydalanuvchi-dasturlovchi b o ‘lmagan kishilami tabiiy tilga yaqin bo‘lgan tilda m a’lumotlar va bilimlar ombori bilan tanishtirishni ta ’minlaydigan tizim lar. Bu tizim da bilimlar om bori, m a’lum otlar om bori va m uloqot tizim lari asosiy tashkil etuvchilar hisoblanadi. Bu tizim lar sun’iy intellektning eng dastlabki tizim laridan iborat b o ‘lib, kom pyuter texnikasi rivojlanishi bilan ular ham rivojlandi. M uloqot tizim ining asosini lingvistik protsessor tashkil etib, u tabiiy tilning jum lalarini tahlil etadi. Savol-javob tizimlari tabiiy til tizim ining eng sodda koYinishidan iborat bo‘lib, u asosan, tilning m odelidan (lug‘at va gram m atika) foydalanadi. U nda aniq fanning m a’lum otlaridan, m anbalaridan foydalanilm aydi. M uloqotning tabiiy til tizimlari til m odelidan tashqari predmet sohasi bo‘yicha bilimlar om borini ham o ‘z ichiga olishi mumkin.

2. Intellektual amaliy dasturlar paketi. Bu tizim foydalanuvchiga, dastur tuzm asdan ularning tavsifi va boshlang’ich m a’lumotlariga ko‘ra m asalalami yechish imkoniyatini beradi. M asalaning dasturini tuzish va yechishni dastur-rejalashtiruvchi tom onidan ushbu sohaga tegishli tayyor dasturli m odullar asosida avtom atik am alga o shiriladi.

3. Hisob-mantiqiy tizimlar. Bu tizim dastuiga va amaliy matematika sohasida mutaxassis bo'lmagan foydalanuvchilarga muloqot tartibida kompyuterlar yordamida murakkab matematik metod va amaliy dasturlardan foydalangan holda o ‘z masalalarini yechish imkoniyatini beradi. Sun ’iy intellektning ushbu tizimi ko‘p tizimli hisoblanadi. Chunki bunda guruhli foydalanish im koniyati mavjud. Guruh a’zolarining har biri mustaqil masala yechish va bilimlardan foydalanishida har bir foydalanuvchi uchun kichik tizimlar tashkil etiladi. Agar guruh umumiy bir masalani yechayotgan b o ‘lsa, u holda guruhning har bir mutaxassisi orasida, shuningdek, guruhlar va markazlar orasida tashkiliy va axborotli m uloqot ta ’minlanishi zarur. Bunday taqsimotni kompyuter amalga oshirib beradi.

4. Ekspert tizimlar, ya’ni bilimlari ekspertli tavsiflanish shakliga ega bo‘lgan sohalarni kompyuterlash imkoniyatini beruvchi, lekin aniq fayllarning matematik modellaridan foydalanish qiyinroq bo‘lgan sun’iy intellekt turi.

2. Birinchi tartibli predikatik mantiqda o'zgaruvchilar faqat predikat ichida ko'rinishi mumkin. Ya'ni, siz o'zgaruvchilarni hisoblab chiqishingiz mumkin, lekin o'zlarini oldindan aytib bo'lmaydi. O'rnatilgan nazariy nuqtai nazardan, birinchi tartibli mantiq jismoniy shaxslarga nisbatan, ikkinchi tartibli mantiq jismoniy shaxslar to'plamiga nisbatan miqdorlarni belgilaydi. Shunday qilib, predikat unga tegishli bo'lgan shaxslar to'plamiga o'xshashdir. Metatiplardan foydalanib, predikatlar to'plamini hisoblab, yuqori darajadagi mantiqlarni qilishingiz mumkin. Ushbu turdagi mantiqiy predikatlar uchun mantiqiy tiplarni aniqlash uchun ishlatilishi mumkin, garchi bunday foydalanish juda mavhum bo'lsa. Birinchi tartib mantig'i bir xil emas. U ob'ektlar domenini, ob'ektlarni umumlashtiruvchi birinchi tartib o'lchov o'lchagichlarni va bir yoki bir nechta ob'ektlarni taklif va kiritish sifatida qabul qiladigan funktsiyalarni o'z ichiga oladi. Ushbu lug'at tabiiy tilning ko'plab jumlalarini rasmiylashtirish uchun etarli, ammo afsuski, ularning hammasi ham emas; biz yuqori tartibni oldindan belgilash va miqdordan aniqlashga imkon berib, ifodali quvvatni oshirishimiz mumkin.

3. Ma'lumki ekspert tizimlarining kuchi birinchi o’rinda undagi bilimlarning qanchalik to’liqligi va, ikkinchi o’rinda qo’llanilayotgan mantiqiy xulosa mexanizmiga bog’liq bo’ladi.An'anaviy ekspert tizimlarining asosiy kamchiliklari shundan iboratki, ularda bilimlar bazasi statikdir, ya'ni ekspert tomonidan kiritilgan bilimlar o’zgarmaydi. Bilimlar bazasini o’zgartirish faqat tashqi ta'sir ekspert tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Bundan tashqari bilimlar bazasida tasvirlangan bilimlar qay darajada predmet sohadagi qonuniyatlarni adekvat aks ettirishi ham ma'lum bir muammodir. Chunki predmet sohadagi bilimlarni tasvirlashda ma'lum cheklanishlar qo’llaniladiki, oxir oqibatda tasvirlangan bilimlar yuzaki va to’liq bo’lmay qoladi. Bu holga, boshqa tomondan bilimlarni tasvirlash modelini tasvirlash imkoniyatini cheklanganligi ham asosiy sabab hisoblanadi. Sun'iy neyron to’rlarida yechilayotgan masalaning ichki qonuniyatlari to’rning vaznlarida to’liq o’z ifodasini topadi va aytish mumkinki sun'iy neyron to’rlari klassik ekspert tizimlariga nisbatan predmet sohaga nisbatan adekvat bilimlarni hosil qiladi. Lekin, bu bilimlarni oshkor ko’rish imkoni yo’q. Ekspert tizimlari va sun'iy neyron to’rlarini birgalikda ishlatish hisobiga bu tizimlardagi kamchiliklar bartaraf qilingan neyroekspert tizimini yaratish mumkin. Neyroekspert tizimini yana bir afzalligi shundaki unda bilimlar bazasini faqat ekspert tomonidan to’ldirilmasdan, matematik asoslangan holda neyron to’ri orqali to’ldirish mumkin.

4. Mantiqiy qonunlar - insonning tafakkuriga, fikr yuritish jarayoniga xos boʻlgan qonunlar. Mantiyey qonun tushunchasi fikrlar orasidagi zaruriy bogʻlanishni anglatadi. Mantiqiy qonunlar faqat tafakkurda amal qiladi va fikrning toʻgʻri tuzilishini, uning aniq, izchil, ziddiyatsiz asoslangan boʻlishini taʼminlaydi. Tafakkur qonunlari obʼyektiv voqelikning inson miyasida uzoq vaqt davomida aks etishi natijasida vujudga kelgan, ularda insonning ijtimoiy ishlab chiqarish faoliyatining koʻp asrlik tajribasi qayd etilgan. Mantiqiy qonunlar mantiq ilmida oʻrganiladi. Mantiqiy qonunlar, asosan, toʻrtta: ayniyat qonuni, ziddiyat qonuni (baʼzi adabiyotlarda ziddiyatsizlik qonuni deb ataladi), uchinchisi istisno qonuni, yetarli asos qonuni. Ulardan dastlabki uchtasini Aristotel birinchi boʻlib taʼriflab bergan. Turtinchisini V. Leybnits kashf etgan. Mantiqiy qonunlarga amal qilish voqelikni bilishning muhim shartlaridan biri boʻlib, toʻgʻri xulosa chiqarishga yordam beradi.