Сурхондаре вилоятининг тупроқ-ИҚлим шароити

Айрим трихограмма турларининг биологик хусусиятлари:
T. pintoi. Дунё бўйича кенг тарқалган ва экологик жиҳатдан пластик тур ҳисобланади. Бу тур ҳаво ҳарорати 18-30⁰С, нисбий намлиги 90% бўлганда ривожлана олиш хусусиятига эга. Бу трихограмма учун энг маъқул шароит - ҳаво ҳарорати 27-30⁰С, нисбий намлиги 50% бўлиб, бунда уларнинг ривожланиши ва биологик кўрсаткичлари юқори бўлади. Бу шароитда уларнинг пуштдорлиги дон куяси тухумларида ўртача 43,7 дона бўлиши аниқланган. Бу шароитда эркак трихограмма зотларининг урғочи зотларига нисбати 1:3,2 бўлиши кузатилган. Ҳаво ҳарорати пасайиши ва кўтарилиши натижасида (15⁰ ва 30⁰С) уларнинг преимагинал ривожланиши 7 кундан 40 кунгача давом этади. T. рintoi ни маккажўхори парвонаси тухумларига, ғўзада, қанд лавлагида, сабзовот ва полиз экинларида кемирувчи тунлам тухумларига қарши қўллаш мақсадга мувофиқдир.
T. principium. Ўзбекистон ҳудудида янги тур ҳисобланади. Бу тур Сирдарё, Қашқадарё, Сурхондарё вилоятининг чўл ҳудудларида, Фарғона, Наманган ва Тошкент вилоятларида учрайди.
Бу трихограмма қурғоқчиликка чидамли тур ҳисобланиб, у яхттти ривожланиши учун энг мақбул шароит ҳаво ҳарорати 28-30⁰С, нисбий намлиги 30-35% бўлишидир. Бу шароитда трихограмманинг урғочи зотлари ўртача 42 тагача дон куяси тухумларини зарарлаш қобилятига эга. Ҳаво ҳарорати 20-25 ва 27-30⁰С га қадар кўтарилганда унинг пуштдорлик даражаси 2 баравар камайиб, эркак ва урғочи трихограммаларнинг 1:3 нисбати сақланиб қолиши кузатилган. Бу трихограмма турини Ўзбекистон ҳудудида асосан ғўза тунлами тухумларига қарши қўллаш яхши натижа беради.
T. evanescens. Ўзбекистонда кенг тарқалган тур ҳисобланади. У баҳор ва куз ойларида табиатда кўплаб учрайди. Бу тур ҳаво ҳарорати 26⁰С ва нисбий намлиги 70% бўлганда яхттти ривожланади. Биолаборатория шароитида урғочи трихограммаларнинг пуштдорлик даражаси дон куяси тухумларида 34 дона, эркак ва урғочи трихограммалар нисбати 1:3 бўлиши кузатилади. Ҳаво ҳарорати ва нисбий намлиги кўтарилиб-тушиб туриши уларнинг биоэкологиясига салбий таъсир кўрсатади. Бунда уларнинг тухум қўйиш қобилияти 2 марта пасайиб кетиши қайд қилинган. Ҳаво ҳарорати 35⁰С ва нисбий намлиги 30-90% бўлганда трихограммалар тухум ичида 3-ёш личинка давригача ривожланиб, сўнгра оммавий ҳалок бўлиш ҳолатлари кузатилган.
Бу трихограммалар кўпроқ сабзавот-полиз экинларига тушадиган тунлам тухумларида текинхўрлик қилиб ҳаёт кечиради, лекин боғларда олма қурти ва барг ўровчи зараркунандаларнинг тухумларида ҳам текинхўрлик қилувчи махсус тур аро ирқлари ҳам мавжуд. T. evanescens полиз экинларига тушадиган зараркунандалардан ҳимоя қилиш учун тунлам тухумларига ва боғда учрайдиган тур аро ирқларини олма қурти тухумларига қарши қўллаш яхши самара беради.
T. sugonjaevi. бутун дунё бўйича янги тур бўлиб, Ўзбекистон ҳудудларида кўп учрайди. Унинг ранги қора-қўнғир, T. evanescens туридан фарқ қилади. Бу тур учун энг мақбул ҳаво ҳарорати 26⁰С ва нисбий намлиги 70%. Ўртача пуштдорлик даражаси дон куяси тухумларида 39 донани, жинслар нисбати эса 1:3 ни ташкил қилади. Ҳаво ҳарорати 35⁰С, нисбий намлиги 30-90% га кўтарилганда ҳам тухум қўйишдан тўхтамайди. Аммо қўйилган тухумлар 3-ёш личинка давригача равожланиб, дон куяси тухумлари ичида нобуд бўлиши кузатилган. T. sugonjaevi ва T. evanescens турлари биоэкология жиҳатидан бир-бирига яқинлиги сабабли уларни кузги тунлам тухумларига қарши қўллаш мақсадга мувоффиқдир.
T. elegantum. республикамизда Сурхондарё ва Сирдарё вилоятларининг чўл ва ярим чўл зоналарида, асосан кўсак қурти капалакларининг тухумларида қайд қилинган. Иссиққа чидамли тур ҳисобланади. T. elegantum учун энг мақбул ҳаво ҳарорати 30⁰С ва нисбий намлиги 40%. Бу шароитда ҳам трихограмманинг жинслар нисбати 1:3 бўлиши кузатилган. Ҳаво ҳарорати ва нисбий намлиги кўтарилиб-тушиб туриши унинг пуштдорлик даражасига таъсир қилади ва пуштдорлик 4-6 мартагача камайиши кузатилган. Бу трихограмма турининг энг юқори ривожланиш мезони 36,9⁰С ни ва пастки ривожланиш мезони 10⁰С ни ташкил қилади.
T. elegantum иссиққа чидамли тур бўлгани учун уни республикамизнинг жанубий вилоятларида тунлам тухумларига қарши қўллаш мақсадга мувофиқдир.