Suvning tabiiy va kimyoviy xususiyatlari

Ustki suvlar. Atmosferadan tushayotgan qor va yomg’ir suvlarning aeratsiya zonasida linza ko’rinishida yoki o’zidan suv o’tkazmaydigan yupqa qatlamlar ustida to’planishidan ustki suvlar paydo bo’ladi. Ular yer yuziga yaqin joylashgan bo’lib, ularning tarqalish soxasi suv bilan ta'minlanish soxasiga mos keladi. Bu suvlarning qalinligi suv o’tkazmaydigan qatlam o’lchamiga bog’liq. Ularning o’lchami qancha katta bo’lsa, suv qalinligi xam shuncha katta bo’ladi. Ustki suvlar satxi suvning linza atrofidan oqishi bilan belgilanadi. Agar yuqoridan singayotgan suv xarakati uzoq davom etib suv satxini ko’tarsa, u xolda ustki suvlar pastda joylashgan grunt suvlarini tuyintiradi.
Bu suvlarning o’ziga xos xarakterli xususiyati shundaki, uning miqdori yil fasllari davomida keskin o’zgarib turadi. Baxor oylarida yomg’irning ko’p yog’ishi, qorlarning tez erishi natijasida suvli gorizontning qalinligi oshsa, yoz oylarida quyoshning qizdirishi, o’simliklarning o’zidan suvni bug’lantirishi ta'siri natijasida uning miqdori kamayib ketadi. Shuning uchun ular mavsumiy suv xisoblanadi. Ximiyaviy tarkibiga ko’ra ular chuchuk yoki sho’rroq, organik birikmalar bilan ifloslangan bo’ladi. Bu suvlar zaxirasining qamligi, organik birikmalarga boyligi, tarqalish maydonining chegaralanganligi sababli ulardan shaxar va qishloqlarni suv bilan ta'minlash maqsadida foydalanib bo’lmaydi.
Gurunt suvlari. Yer yuzasidan birinchi suv o’tkazmaydigan qatlam ustida joylashgan suvlar grunt suvlar deyiladi. Grunt suvlar yuzaki suvlardan katta maydonlarda tarqalgan suv o’tkazmaydigan qatlami bilan farq qiladi. Lekin ular xam yuzaki suvlari singari atmosfera yog’inlari va yer ustki suvlaridan tuyinadi. Grunt suvlarining tuyinish maydoni tarqalish maydoniga mos keladi. Tabiiy sharoitlarda grunt suvlari yuzaki suvlardan farqli o’laroq, uzoq vaqt mavjud bo’ladi.
Suv singdiradigan qatlamning grunt suvlarini saqlovchi qismi suvli gorizont deb ataladi. Grunt suvlarining yuzasi satx deyiladi. Grunt suvlarining satxidan suv o’tkazmaydigan qatlamgacha bo’lgan masofa suvli gorizontning qalinligi, yer yuzasidan grunt suvlarining satxigacha bo’lgan masofa ularning satx chuqurligi deyiladi. Grunt suvlari qo’yidagi xususiyatlari bilan yuzaki suvlardan farq qiladi:
1) Grunt suvlari atmosfera bilan uzviy bog’liq bo’lganligi uchun uning satxi - ozod bosimsiz yuzaga egadir. Burg’ quduqlari bilan ochilgan suv satxi yuqoriga ko’tarilmasdan o’z joyida qoladi. Shuning uchun xam grunt suvlarining satxi yer yuzasi relyefini qiyosiy takrorlaydi;
2) Grunt suvlari yer yuzasidagi suv xavzalari, daryolar, ko’llar, botqoqliklar, sun'iy dengizlar bilan gidravlik bog’liq bo’ladi
3) Grunt suvlarining sarfi, satxi va kimyoviy tarkibining o’zgarishi yer yuzasidagi suv xavzalari xolatiga va iqlimiy faktorlarning o’zgarishiga bog’liq;
4) Grunt suvlarining sarfi va kimyoviy tarkibi, fizik xususiyatlari yil davomida deyarli o’zgarmaganligi sababli shaxar va qishloqlarni doimo suv bilan ta'minlash uchun yaroqli hisoblanadi.
Grunt suvlari suv o’tkazmaydigan qatlam nishabligi bo’yicha xarakat qilib, jarlik va daryo o’zanlarida yer yuzasiga sizib chiqadi va buloqlar hosil qiladi. Yer osti suvlari tog’ jinslari orasida xarakat qilganligi sababli ularning tezligi xam xar xil bo’ladi. Grunt suvlari yer yuzasining tuzilishiga qarab xar xil chuqurlikda yotadi. Masalan, pasttekislik joylarda 1-2m dan 5-10m gacha, tog’lik oldi zonalarida esa 15-20m dan 40-50m gacha chuqurlikda bo’lishi mumkin.