Суюклик. Газлар ва Босим

Суюклик.Газлар ва Босим

• Режа
• 1.Суюклик хакида малумот
• 2.Босим каерларда учратиш мумкин
• 3.Хулоса

СУЮҚЛИК — модданинг қаттиқ ва газеимон ҳолатлари ўртасидаги агрегат ҳолат. Суюқликнинг баъзи хоссалари газникига, баъзи хоссалари қаттиқ жисмникига ўхшаб кетади. У қаттиқ жисмга ўхшаб маълум ҳажмни эгаллайди, идишга қуйганда эса, газ сингари, идиш шаклини олади. Кимёвий таркибига кўра С. 1 компонентли (соф), 2 компонентли (бинар), 3 компонентли ва кўп компонентли (4 ва ундан ортиқ компонентли) суюқ аралашмалар (эритмалар)га бўлинади. Физик табиатига кўра Суюқлик нормал (одатдаги), суюқ кристаллар ва квант суюкликлар (суюқ 4Не, 3Не ва уларнинг эритмалари) га бўлинади. Одатдаги Суюқликлар фақат битта фазага эга. Гелий «Не икки суюқ фазада — нормал ва ўта оқувчан фазаларда, суюк, кристалл моддалар эса нормал ва бир ёки ҳатто бир неча анизотроп фазаларда бўлиши мумкин. Нормал Суюқлик ташқи таъсир бўлмаганида макроскопик бир жинсли ва изотроп бўлади. Худди шу хоссалари билан Суюқлик газга ўхшайди, аммо анизотроп кристалл қагтиқ жисмлардан кескин фарқ қилади
. Аморф қаттиқ жисмлар (мас, шиша) ўта совитилган Суюқлик бўлиб, одатдаги Сдан кинетик характеристикалари сон қийматлари билан фарқ қилади. Агар Суюқлик қиздирила бошланса, унинг иссиқлик ўтказувчанлик, ёпишқоқлик, диффузия каби хоссалари газларнинг шундай хоссаларига якинлашиб боради. Кристалланиш т-расига яқинлашганда эса, купчилик одатдаги Суюқлик ларнинг зичлиги, сиқилувчанлиги, иссиқлик сиғими, электр ўтказувчанлиги каби хоссалари мос равишдаги қаттиқ жисмларнинг шундай хоссаларига яқинлашади.
Сларда молекулалар бирбирига яқин туради. Шунинг учун хар бир молекула ўзининг атрофидаги қўшни молекулалар билан ўзаро таъсирлашиб туради. Суюқлик молекулалари газ молекулалари каби эркин ҳаракат қилмасдан, қандайдир вақт оралиғида ўтроқ ҳолат деб аталувчи ҳолатдаги мувозанат вазият атрофида тебраниб туради. Вақтвакти билан С молекуласи олдинги мувозанат вазиятдан ўз ўлчамларига яқин бўлган масофача узоқликка ўтиб, янги мувозанат вазиятни эгаллаб боради. Шу тарзда С молекулалари Суюқлик ҳажми бўйича бетартиб равишда секинлик билан кўча бошлайди. С аниқ ҳажмга эга бўлишига қарамай, маълум шаклни саклаб қола олмайди ва идишнинг ўзи эгаллаган қисмининг шаклини олади.
Моддаларнинг фаза ҳолати, асосан, тра Т ва босим Р га боғлиқ. Молекулаларнинг ўзаро таъсири ўртача потенциал энергиясининг уларнинг ўртача кинетик энергиясига нисбатан фаза ҳолатини аниклайдиган катталик (еТ, Р) ҳисобланади. Қаттиқ жисмлар учун (еГ, Р)»ғ; бу молекулаларнинг ўзаро таъсир кучининг катта эканлигини ва у молекулаларни мувозанат ҳолат яқинида ушлаб туришини кўрсатади. Газлар учун (еТ, Р)«ғ; бу молекулаларнинг тортишиш кучи уларни бирбирига яқин ҳолатда ушлаб тура олмаслигини ифодалайди.
Суюқликнинг макроскопик хоссалари механика, физика, физиккимё услубларидан фойдаланиб ўрганилади.
Mac, мувозанат ҳолатдаги Суюқликнинг механик ва иссиклик хоссалари термодинамика услублари; мувозанат ҳолатдан чиқарилган Сларда содир бўлувчи жараёнлар қайтмас жараёнлар термодинамикаси; яхлит муҳит деб қаралувчи Суюқлик ҳаракати гидродинамика;
суюқ металларнинг ўзига хос оқими магнит гидродинамика услублари орқали ўрганилади
бу молекулаларнинг ўзаро таъсир кучининг катта эканлигини ва у молекулаларни мувозанат ҳолат яқинида ушлаб туришини кўрсатади.
Газлар учун (еТ, Р)«ғ; бу молекулаларнинг тортишиш кучи уларни бирбирига яқин ҳолатда ушлаб тура олмаслигини ифодалайди. С учун (гТ, Р)~ғ.
Бу эса Суюқликни ташкил этувчи молекулаларнинг узлуксиз бетартиб ҳаракати ва молекулалар орасидаги ўзаро таъсир кучларининг қўшган ҳиссалари деярли бир хил эканлигини кўрсатади.
БОСИМ
БОСИМ — бирор жисмнинг бошқа жисм сиртига тик йўналишда таъсир қиладиган кучлар интенсивлигини ифодаловчи физик катталик. Па ёки кгк/см2 да ўлчанади. Жисм сиртига тик таъсир қиладиган кучлар Босим кучлари деб аталади (мас, бино пойдеворининг заминга таъсири, суюкликнинг идиш деворига таъсири ва ҳ. к.). Кучлар сирт бўйлаб текис тақсимланган бўлса, у ҳолда Босим P=F/Sҳ бунда F — жисм сиртига таъсир қиладиган куч, S — жисм сирти. Босимнинг бир неча тури мавжуд. Гидромеханик Босим — суюкликнинг бирор нуқтасидаги босим. У гидростатик (тинч ҳолатдаги суюкликка оид) ва гидродинамик (ҳаракатдаги суюқликка оид) хилларга бўлинади
. Гидромеханик Босимнинг атмосфера босимидан ортиши ортиқча Босим, атмосфера босимидан кичик Босим вакуумметрик Босим деб аталади.
Динамик Б, — ҳаракатдаги суюқлик заррасининг ҳажм бирлигидаги кинетик энергиясини ифодаловчи тушунча. Бундан ташқари, ҳаво босими, буғ босими, парциал босим (газга оид), ёнилғи ички ёнув двигатели цилиндрида ёнганда ҳосил бўладиган газ босими ва б. хил Босимлар бўлади.
Бирор идиш, қозон ҳамда бошқалар ичидаги ва атрофдаги муҳит Босим лари биргаликда мутлақ Б. дейилади.
Бундай Босим ата билан ифодаланади. Фан ва техникада жуда кичик (қ. Вакуум техникаси) ва жуда юқори Босимлар билан иш кўрилади
. Кичик Босимлар асосан тор билан (қ. Вакуум), атмосфера Босим идан юқори Босимлар атмосфера (атм), миллиметр симоб устуни (мм сим. уст.) ёки миллиметр сув устуни (мм сув уст.) билан ўлчанади. Метеорологияда Босим бирлиги бар ёки мм сим. уст. билан ифодаланади.
МКС тизимида (қ. Бирликлар тизими) Б. бирлиги сифатида Н/м2 (квадрат метрга ньютон), СГС тизимида — дина/см2 (квадрат сантиметрга дина), МКГСС тизимида — кгк/м2 (квадрат метрга килограмм куч) қабул қилинган. Босим барометр, датчик ва манометр билан ўлчанади.