Suyuqlik va gazlar harakati, oqimning uzluksizlik teoremasi. Bernulli tenglamasi

Darsda foydalanadigan metodlar. “Aqliy hujum”, “Klaster”, “BBB” metodlkari.

№	Dars rejasi	Vaqti
1	Tashkiliy qism	2 minut
2	Uy vazifalarini so`rash	10 minut
3	Yangi mavzu bayoni	20 minut
4	Yangi mavzuni mustahkamlash	10 minut
5	Uyga vazifa berish	3 minut

Darsning borishi:
1. Tashkiliy qism:

O`qituvch dars jihozlarini darsga tayyorlaydi, o`quvchilardan davomat olinadi.

2. O`tilgan mavzu bo`yicha “Aqliy hujum” metodidan foydalanib darsni mustahkamlash.

O`quvchilar uch guruhga bo`linadi. O`quvchilarga shu metod asosida tuzilgan savollar beriladi.

1. Arximed qonuni nimadan iborat?

2. Arximet kuchi qaysi fizik kattaliklarga bog`liq.

3. Jismlarning suzish shartlari nimadan iborat?

4. Tuxum toza suvda cho`kadi, ammo shor suvda suzib yuradi. Sababi nimada?

5. qanday suvda odam cho`kmaydi?

6. Arximed qonunida qayerlarda foydalaniladi?

3. Yangi mavzu bayoni:
Reja:

1. Laminar va turbulent oqimlar haqida ma`lumotlar berish, ularning namoyon bo`lishini va o`zaro farqini misollar orqali tushuntirish.

2. Quvurning turli joylarida ko`ndalang kesimlari orqali bir hil vaqt ichida bir hil hajmdagi suyuqlik oqib o`tishini tushuntirish.

3. Suyuqlikning harakat tezligi quvurning ko`ndalang kesimiga bog`liqligini asoslab berish.

4. Suyuqlik ichidagi bosim haqida ma`lumot berish.

5. Bosimni suyuqlik yoki gazlarning tezligiga bog`liqligi.

6. suyuqlik va gazlarning harakatida bosimning tezlikka bog`liqligidan turmushda va texnikada foydalanish haqida tushuncha berish.
O`qituvchi yangi mavzuni boshlashda o`quvchilarga “Klaster” metodi bo`yicha muammoli savollar beriladi. Ular bu savollarga rasm asosida chizib izoxlab berishlari kerak.

Suv qayerlarda

harakatlanadi

OQIM

Laminar oqim yo`liga Turbulent oqim yo`liga

jism qo`yilsa, suv parallel jism qoyilsa, uning atrofida

qatlamlar bo`lib oqaveradi. Uyurma hosil bo`ladi.

O`quvchilar bu rasmlar asosida o`zlarining fikrlarini bildirishadi va baxs munozara asosida darslar tashkil qilinadi. O`qituvchi oqimlar to`g`risida hulosalar to`ldirib o`tadi.

Kichik tezliklarda sekin oqadigan suvning o`rta qismi bir tekisda, bitta chiziq bo`ylab harakat qiladigan oqim Laminar oqim deyiladi.

Katta tezliklarda, ko`p joylarda girdob, ya`ni uyurma ko`rinishda oqadigan oqim Turbulent oqim deyiladi.

Quvurning turli joylarida ko`ndalang kesimlari orqali bir hil vaqt ichida bir xil hajmdagi suyuqlik oqib o`tishini quyidagi chizma asosida tushuntiriladi.

S₁ S₂

V₁ V₂


Bu chizmadan ko`rinib turibdiki, quvurning turli joylaridagi ko`ndalang kesimlari orqali bir hil vaqt ichida bir hil hajmdagi suyuqlik oqib o`tadi. Quvurning ko`ndalang kesimi kichik bo`lgan joyida oqim tezligi katta bo`ladi.

Suyuqlik tinch xolatda turganiga nisbatan harakat xolatida qo`shimcha bosim bo`ladi. Bu bosimga dinamik bosim deyiladi. Bosim suyuqlik yoki gazning tezligiga qanday bog`liq bo`lishini quyidagi tajriba orqali bilish mumkin. Buning uchu 2 varaq qog`oz olib, tik holatda ushlaylik. So`ngra qog`oz orasiga puflaylik.
Shunda qog`ozlar bir biriga

tomon intilib yaqinlashadi.

Buning sababi shundaki,

Qog`ozlar orasidagi havo

puflash natijasida harakatga

keladi va u joydagi bosim

kamayadi. Qog`ozlarning

tashqi tomonida bosim,

ichqi qismidagidan katta

bo`lib qolganligi tufayli, qog`ozlarni siquvchi kuch paydo bo`ladi.

Baxor paytida uchiriladigan varraklarimizni osmonga ko`tarilishining sababi ham bosimlar farqi hosil bo`lishidadir. Samolyotlarning parvozi ham aynan 2 ta qog`oz varag`I orasida puflaganda bosimlar farqi hosil bo`lishi bilan tushuntiriladi.

Samolyot qanotida kelib urilayotgan shamol, qanotning ostki va ustki tomonidan o`tadi. Qanotning ustki qismida shamol ko`proq, ya`ni shamol tezligi katta bo`ladi. Shuning uchun shamol tezligi katta bo`lgan joydagi bosim P<sub>1</sub> shamol tezligi kichik bolgan ostki qismidagi bosim P<sub>2</sub> dan kichik bo`ladi. Natijada pastdan yuqoriga yo`nalgan bosimlar farqi hosil bo`ladi P=P₂ – P₁ hosil bo`ladi.

Futbol maydonida burchakdan tepilgan to`pning burilib darvozaga kirishiga sabab, to`pning o`rtasiga emas, balki biroz chetrog`iga usta futbolchi uni harakat davomida aylanishga majbur qiladi. Bunda havo oqimining tezligi o`zgarishi hisobiga oqimlar farqi hosil bo`ladi.

Dengiz sohilida yonma turga kemalarning ham bir-biriga to`qnashib ketgan hollari bo`lgan. Buning sababi shuki, ikki kema orasidagi suv oqimi tezligi kattaroq bo`lganligi uchun bosim kamayadi va kemalar bir-biriga yaqinlasha boradi.

4. Yangi mavzuni mustahkamlash.

Bunda “BBB” (Bilardim, Bildim, Bilmoqchiman) metodidan foydalaniladi.

O`quvchilar mavzu bo`yicha olgan tushunchalarini yozishadi.

O`quvchilarni baxolash, darsda faol ishtirok etgan o`quvcholarni rag`batlantirish.

5. Uyga vazifa berish.

1. 
   Darslikdan o`tilgan mavzuni o`qish.
   
2. 
   Mavzu oxirida keltirilgan savollarga javob topish va yozish.
   
3. 
   Mavzu oxirida keltirilgan amaliy topshiriqni topshirish.