Suyuqlikni hajim kengayishi koffitsentini aniqlash

O'lchov xususiyatlari
Jismlarning issiqlik kengayishi, ularning fazaviy holatidan qat'i nazar, dilatometr bilan o'lchanadi. Deyarli barcha qurilmalarning ishlash printsipi dilatometr shkalasiga nisbatan tana o'lchamlarining o'zgarishi natijasida yuzaga keladigan siljishlarni (kichik va ultra-kichik) o'lchashga asoslangan. Qurilma, hatto siljishlar mikroskopik bo'lgan hollarda ham termal kengayish koeffitsientini aniqlash imkonini beradi.
Bugungi kunda bunday turdagi qurilmalar mavjud:

• 
  optik-mexanik;
  
• 
  sig'imli;
  
• 
  induksiya;
  
• 
  aralashuv;
  
• 
  rentgen nurlari;
  
• 
  radiorezonans va boshqalar.
  

Harorat ta'sirida yuzaga keladigan volumetrik va chiziqli kengayishni aniqlash imkonini beruvchi eng ko'p ishlatiladigan termal dilatometrlar.
Isitish va sovutish paytida tananing chiziqli o'lchamlarining o'zgarishi uning hajmining o'zgarishiga olib keladi, bu e'tiborga olinishi kerak. Shunday qilib, ichki yonish dvigatelining ishlashi paytida gazlar pistonni isitadi va u qizib ketganda, u yuqori qismda, gazlar bilan aloqa qiladigan joyda ko'proq, pastki qismida esa kamroq bo'ladi. Buni hisobga olgan holda, piston diametri yuqoriga qarab kamayadi.
Suyuqliklar qizdirilganda ham kengayadi. Idishlarni u bilan to'ldirishda uning harorati o'zgarishi bilan suyuqlik hajmining o'zgarishi hisobga olinadi. Misol uchun, yoqilg'i omborlarida tanklar kerosin, benzin va moy bilan to'liq to'ldirilmagan. Transformator ishlayotganida, tankdagi transformator moyi kengayadi va kengaytirish tankiga kiradi. Simob hajmining o'zgarishi bilan uning haroratining o'zgarishi termometrda qo'llaniladi.
Jismni 1°C ga qizdirganda uning hajmi bV ₀ ga ortadi . t° ga qizdirilganda hajm bV ₀ t° ga ortadi. Shuning uchun tananing hajmi V = V ₀ + bV ₀ t° ga aylanadi, yoki
V = V ₀ (1 + bt°).
Turli suyuqliklar va qattiq moddalar uchun hajmli kengayish koeffitsienti har xil. Masalan, po'lat - 0,000036 deg ^-1 , cho'yan - 0,00003 grad ^-1 , suv - 0,00018 gradus ^-1 , kerosin - 0,001 deg ^-1 . Beton va po'latning hajmli kengayish koeffitsientlari bir xil bo'lganligi sababli, haroratning o'zgarishi temir-beton konstruktsiyalarning buzilishiga olib kelmaydi.
Odatda, jadvallarda qattiq jismlarning faqat chiziqli kengayish koeffitsientlari berilgan, a hajmli kengayish koeffitsientlari berilmagan. Bu b ning qiymati a ning qiymatidan b = 3a formulasi yordamida hisoblanganligi bilan izohlanadi .