Suzish sport turlari qoidalar Reja

Nafasni rostlashni o’rganishda qo’llaniladigan mashqlar.
Tarixi. Brass usulida suzish chindan xam eng kadimiydir. U shuning uchun xam kadimiyki, odam suvga u yoxud bu sabalarga kura tushar ekan, albatta brass usulida suzishning kandaydir elementlarini bajaradi, endigina suvga tushgan odam xam, suzishni urganishni maksad kilib olgan bola xam shartli ravishda brassdagi xarakat elementlarini bajaradi. Buning sababi mazkur suzish usulining oddiyligida, uning xayotga yakinligidadir. Hatto erda utiradigan bola ayrim vaktlarda oyoklarini ikki yoniga bukib brass xolatini oladi. Bejiz emaski, sport mutaxassislari brass usulini tugma suzish usuli deyishadi.
Brass usulida suzish sportda XVI-XVII asrlarda Evropada keng tarkalgan edi. Hatto nemis ukituvchisi Nikolay Vinema suzish sportida oid asari |"Vodolaz"|da brass usulini bayon kilar kan, uni kurbakaning suzishiga uxshatadi. Inglizlar bu usulni "kukrakda suzish" deb ta’riflaganlar. Frantsuzlar esa brasscha suzish deb nomlanganlar. Keyinchalik suzishning bu usuli fakat sport musobakalarida emas, balki xarbiy mashk sifatida xam keng yoyiladi va bora-bora kushinlarda uni urgatish: maxsus tayyorgarlikdan utish kabi jangovar mashklar katoridan urin oladi.
Brass usuli kanchalik keng tarkalgan bulishiga karamay, u olimpiada uyinlaridagi musobakalarga kup vaktgacha kiritilmay keldi. Fakat 1908 yili Londonda bulib utgan IV Olimpiadada mustakil sport turi sifatida uyinga kiritildi.
Ma’lumki, brass usulida suzishning tezligi past bulgan. Hozir xam nisbatan shunday. usha paytlarda nemis suzuvchisi Rademaxer tezlikni oshirish uchun burilish va finish oldida kullarni xavoda kutarib «uchish» xarakatlarini kushdi. 1928 yili Amsterdam |"Gollandiya"| da bulib utgan musobakalarda filippinlik T.Ildefonso suv ostida songacha suvni eshish xarakatlarini kiritdi. 1956 yildan Melburn |Avstraliya|dan bulgan XVI Olimpiada uyinida sovut suzuvchi sportchisi X.Yunichev 200 metrlik masofaga suzishda «Shungib brass» usulini kullab tezlikni yana xam oshirishga muyassar buldi. Ammo keyinchalik suvga shungib brasscha suzish man kilindi.
Yillar utib brass usulida suzishning texnikasi takomillashib boraverdi. Bir kator elementlar yangilandi, kushildi. Masalan, urushdan keyin gollandiyalik trener M.Braun uz shogirdi A.Xaan bilan birga izlanishda bulib, uziga xos yangilik kiritdi. Ular boshni suvdan kutarmagan xolda kullar bilan eshib, oyoklar suvni depsilayotgan vaktda panjalar yordamida suvni uziga tortish va shu paytda boshni kutarib nafas olishni kulladilar.
Xullas, brass usulida suzish ancha-takomillashtirildi. Bu usulning xayotda amaliy axamiyati xam kattadir. Masalan, chukayotganlarning kutkarishda, narsalarni olib utishda, zaruriyat takozo kilganida kiyim-bosh bilan suvga tushib suzishda bu usul juda kul keladi. Chunki asosiy itarish kuchi oyok bilan bajariladi, kullar esa biron boshka ishni bajarilishi, ya’ni, masalan, chukayotgan odamni ushlab suzish mumkin.
kullar xarakati. Dastlab kullar chuziladi va panjalar yoni bilan birlashtiriladi, kaftlar pastga karagan buladi. Sung kullar pastga va ikki yon tomonga kerilib xarakat kiladi. Shu vaktning uzida kaftlar tashkariga karatiladi va suzuvchi xarakatiga perpendikulyar kilib torta boshlaydi. kullar bilan suv satxi oraligidagi burchak taxminan 15-20⁰ ga etganida ishchi xarakat eng samarali xolatga kelgan buladi. Ya’ni kullar tirsak bugimidan xiyol bukilib orkaga-pastga va yon tomonga xarakat kilarkan, zarb bilan suvni panjalar yordamida orkaga itardi. Bunda ularning oxirgi xarakat nuktasi kullar vertikal xolatga etgan payti buladi. Shu bilan ishchi xarakat xam tugaydi. Endi tayyorlashning xarakati boshlanadi. Bunda kaftlar tana tomonga, ya’ni ichkariga burilar ekan, shu bilan bir vaktda kullar tirsak bugimidan taxminan 95-100⁰ ga bukiladi. Keyin ular bukilishda davom etib tirsak pastga tushadi, panjalar esa yukoriga kutarilib ular bilan bir chizikka etadi va oldinga chuzilib kukrak ostiga keladi. Shundan keyin kaftlar oldinga-orkaga, yukoriga xarakatlanib kullar tirsakdan yozib yuboriladi va dastlabki xolatga-ishchi xarakatiga tayyorgarlik kuradi. Shu bilan tayyorlanish xarakati xam tugaydi, ya’ni kullar bir xarakat tsikli bajargan buladi.
Nafas olish. Suzuvchi sportchi nafas olish uchun dastlab elka kamarini yukoriga kutarilish kerak. Bu xolat kullar bilan eshishni tugatish paytiga tugri keladi. Huddi shunda u ogiz ochib nafas oladi. Keyin yuzni suvga botirib bir ozdan keyin ogiz-burundan nafas chikaradi.
Nafas olish va chikarish musobaka oxiriga kadar bir maromda shu zaylda davom etishi lozim.
Oyoklar xarakati. Dastlabki xolatda oyokdan uzatib yuborilgan bir-biriga birlashtirilgan, oyoklar uchi xam chuzilib buladi. Harakat boshlanishi bilan ikkala oyok tizzadan va chanok-son bugimlardan bukiladi. Shu paytning uzida oyoklar tizzadan ikki yon tomonga elka kengligiga kiriladi va sal pastga tushiriladi, oyoklar panjasi esa |kafti| suv satxiga etar-etmas vaziyatda tanaga tomon xarakatlanadi va tashkariga buriladi. Shu xarakat oxirgi nuktasiga etganida tayyorlanish xarakati tugaydi. Bunda son bilan tana oraligidan burchak taxminan 125⁰ atrofida, son bilan boldir burchagida 45-50⁰ atrofida buladi. Bir suz bilan aytganda, tizzalar suv satxiga perpendikulyar xolatga kelgan buladi. Uni juda tez bajarish kerak. Aks xolda uning suzuvchi xarakatiga karshiligi yana xam ortib ketadi.
Ishchi xarakat oyoklarni birin ketin chanok-son bugimidan, tizzadan, tizzadan orkaga-yonga va sal pastga tomon zarb bilan yozishdan boshlanadi. Bunda eshish xarakatini va bor kuchni panjalar bilan boldirlarga berish kerak. Oyoklar uzatib, panjalar uchi chuzib yuborilganida ishchi xarakat tugab, tayyorlanish xarakatiga utiladi va x.k.
Brass usulida xam xuddi boshka suzish turlaridek xarakatlarning uygunlashuvi juda muxim omil xisoblanadi. Masalan, dastlabki boskichda, ya’ni kullar bilan oyoklar uzatilgan, bir-biriga biriktirilgan paytda ishchi xarakatini kullar bajaradi, oyoklar uzalganicha va bushashganrok xolatda turadi. kullar kukrakka kiritlgan paytda oyoklar yigiladi. kullar oldinga chuzilganda oyoklar zarb bilan suvni tepadi va gavda olga siljib ketadi. Shundan keyin tsikl kayta takrorlanadi.
Yonboshlab suzish usuli tехnikаsi hаqidа
XIX аsrning ikkinchi yarmidа «оvеr-аrm» nоmi оstidа suzish usuli pаydо bo’ldi, qаysiki u yonbоshlab suzishning zаmоnаviy usulini eslаtadi: spоrtchi yonbоsh holatdа suv ichidа turgаndа, yuqоrigа qo’lini hаr bir eshishdаn so’ng suv ustidаn ko’tаrdi, аjrаlgаn oyoqlаri bir vаqtdа harakat qiladi, хuddi qаychining hаrаkаtini eslаtаdi.

Hоzirgi pаytdа yonbоshdа suzish o’zining spоrtdаgi аhаmiyatini yo’qоtadi, suzish musоbаqаlаrini dаsturigа kiritilmayapti. Suzishning bu turidа o’rnаtilgаn rеkоrdlаr ro’yхаtgа оlinmayapti. Аmmо bu usulning аsоsiy аhаmiyati yеtаrli dаrajаdа kаttа. U suv to’siqlаridаn kiyim bilаn suzib o’tishdа, buyum bilаn yo’ki qurоlni bir qo’l bilаn (suv sаthidа) oyoqlаrni harakatdа tutib vа suv ichidаgi ikkinchi qo’l bilаn harakatlаnib suzishdа qo’llаnilayapti. Yonboshlab suzish jаbrlаngаnni suvdan olib chiqishdа, sho’ng’ishdа kеng ishlаtilyapti. Bu usullаrgа qo’lini havodа yuqоrigа ko’tаrmаy o’zichа yonboshlab suzuvchi оdаmlаrni o’rgаtish tеz vа оsоn. Insоn хususiyatigа ko’rа chаp yo’ki o’ng yonboshlab qulаy suzishi mumkin.