Sòzlarni turkumlarga ajratish tamoyillari

Sòzlarni turkumlarga ajratish tamoyillari

Reja:

1.Tasnif haqida ma'lumot.

2.Leksema-serqirra hodisa.

3.Sòzning semantik tasnifi.

4.Sòzning morfologik tasnifi.

5.Sòzning sintaktik tasnifi.

"Tasnif- bu inson faoliyati yoki bilimining qandaydir bir sohasiga tegishli bòlgan, kòpincha chizma yoki jadval shaklida tasavvur qilinadigan tushuncha yoxud manba guruh (turkum)i òrtasidagi aloqani tiklash vositasi sifatida hamda unga taalluqli bòlgan tushuncha yoki manbani xilma-xil kòrinishda aniq belgilash uchun foydalaniladigan òzaro teng tushuncha(turkum, guruh)ning kòp sathli tizimidir".

"Tasnif- bu inson faoliyati yoki bilimining qandaydir bir sohasiga tegishli bòlgan, kòpincha chizma yoki jadval shaklida tasavvur qilinadigan tushuncha yoxud manba guruh (turkum)i òrtasidagi aloqani tiklash vositasi sifatida hamda unga taalluqli bòlgan tushuncha yoki manbani xilma-xil kòrinishda aniq belgilash uchun foydalaniladigan òzaro teng tushuncha(turkum, guruh)ning kòp sathli tizimidir".

Til birligini tasniflashda ilmiy tasnifning quyidagi falsafiy asosiga tayanish mumkin:

-har qanday murakkab hodisa tasnifi qurilishida ma'lumotni guruhlashtirishning deduktiv va induktiv usulidan foydalanish zarurligi;

-manba (obyekt)ning serqirraligi asosida uning bir necha tasnifda ishtirok eta olishi va unda turli-tuman òrin ola bilishi;

-har bir tasnifning mantiqiy izchilligi haqidagi ta'limot.

Leksema- serqirra hodisa.

Barcha narsa singari leksema ham serqirra hodisa hisoblanadi.Leksemaning bir qirrasi sifatida uning ma'no xususiyati ham tan olinadi.

Leksema til birligi bòlganligi uchun ham uning mohiyati faqatgina ma'no munosabati orqali belgilanadigan òxshashlik (paradigmatik) aloqasi bilangina emas, balki qòshnichilik (sintagmatik) munosabati asosidagi guruhlanish orqali ham ochib berilishi mumkin.

Leksemaga "yaxlitlik" (butunlik, substansiallik) nazariyasi asosida yondashsak, leksemaning gap qurilishida tuta oladigan òrni ham uning qirrasidan biridir.

Òzbek tili leksemasining yuqorida sanab òtilgan qirrasi asosida uning uch alohida tasnifini ko‘ramiz:

3.Leksemaning gap qurilishida tuta oladigan òrni va bajara oladigan vazifasiga kòra tasnifi;
1.Leksemaning ma'no xususiyati asosidagi izchil tasnifi;
2.Leksemaning morfologik kategoriya va shaklga munosabati jihatidan tasnifi;
Sòzning semantik tasnifi:
a)mustaqil luģaviy ma'noli sòz (fe'l, ot, sifat, son, ravish, taqlid);
b)nomustaqil luģaviy ma'noli sòz(olmosh, sòz-gap);
v)luģaviy ma'nosiz sòz (kòmakchi, boģlovchi, yuklama).

Sòzning morfologik tasnifi:

Òzgaruvchi
fe'l
ot
sifat
son
Òzgarmas
ravish
kòmakchi
boģlovchi
yuklama
sòz-gap

Sòzlarning sintaktik tasnifi:

Gap bòlagi bòlishga xoslangan sòz:
Sintaktik aloqa vositasi bòlishga xoslangan sòz:
undov, modal, sòz-gap
fe'l, ot, sifat, son, ravish, taqlid, olmosh
kòmakchi, boģlovchi, yuklama
Gap bòlagi bòlishga xoslanmagan sòz:

E'tiboringiz uchun rahmat! Tuzuvchi:201-guruh talabasi Muhammadjonova Muhayyo.