T. S. Malikov

omillarga bog’liq ravishda moliyaviy barqarorlik quyidagilarga 
bo‘linishi mumkin 
ichki barqarorlik
umumiy 
barqarorlik
tаshqi barqarorlik
XYuSning shun-
day moliyaviy ho-
latidirki, unda 
faoliyat ko‘rsa-
tishning barqaror 
yuqori natijasi, 
eng birinchi 
navbatda, ichki 
omillarning 
faollashtirilishi 
hisobidan ta’minla 
nadi 
XYuS ning shun-
day moliyaviy 
holatidirki, 
u doirasida 
XYuS faoliyat 
ko‘rsatadigan 
iqtisodiy 
muhitning 
barqarorligi bilan 
belgilanadi
XYuS ning shun-
day moliyaviy 
holatidirki, unda 
ichki va tashqi 
omillarning o‘zaro 
ta’sirchanligini 
faollashtirish 
hisobidan 
mablag’lar 
tushumining 
ularning xarajat 
qilinishidan 
ortiqchaligi 
ta’minlanadi

---

259
krizisli
moliyaviy
holat 
Moliyaviy barqarorlikni tahlil qilishning vazifalari 
quyidagilardan iborat 
o‘z aylanma 
mablag’larining 
summalarini 
aniqlash va ular-
ning dinami-
kasiga ta’sir 
etuvchi omil-larni 
bilish 
moliyaviy 
barqaror- 
likning 
tipini 
aniqlash 
zaxiralar, 
xarajatlar va 
barcha aylanma 
aktivlarni 
shakllantirish 
qismi bo‘yicha 
moliyaviy 
barqarorlikni 
baholash 
O‘z aylanma mablag’lari, zaxiralar va xarajatlarni 
shakllantirishning boshqa manbalari ko‘rsatkichlarining 
nisbatiga va zaxiralarning o‘lchamiga bog’liq ravishda 
XYuS lar moliyaviy barqarorligining quyidagi tiplarini 
ajratib ko‘rsatish mumkin 
absolut
moliyaviy
barqarorlik 
sog‘lom (normal) 
moliyaviy
barqarorlik 
nobarqaror
moliyaviy 
ahvol 

---

260
moliyaviy intizomning buzilishi (meh-
nat haqini to‘lashdagi kechikishlar, 
vaqtincha bo‘sh turgan o‘z mablag’lari,
rezerv fondlari va boshqa fondlardan 
foydalanish), hisob-kitob schyotiga pul 
mablag’larining uzilishlar bilan tushi-
shi, rentabellikning nobarqarorligi, mo-
liyaviy rejaning, jumladan, foyda bo‘-
yicha rejaning bajarilmasligi va h.k.lar 
bilan xarakterlanadi 
Absolut 
moliyaviy 
barqarorlik
…ning asosiy sharti noto‘lovlar va ular 
kelib chiqish sabablarining mavjud 
emasligidir
Sog‘lom 
(normal) 
moliyaviy 
barqarorlik
ichki va tashqi moliyaviy intizomning 
buzilmasligini taqozo etadi 
 
 
 
 
Nobarqaror 
moliyaviy 
ahvol

---

261
Krizisli moliyaviy holatda zaxiralar va xarajatlar ularni shakl-
lantirish manbalari bilan ta’minlanmaydi va bu narsa XYuS va 
bankrotlik ostonasidagi chuqur krizis to‘g‘risida xulosa chiqarishga 
asos bo‘ladi. Bunday vaziyatda pul mablag‘lari, qisqa muddatli 
qimmatli qog‘ozlar va debitorlik qarzlari uning kreditorlik qarz-
larini va muddati o‘tkazilgan ssudalarni qoplamaydi. 
Krizisli moliyaviy holat quyidagi bir necha 
darajalarga ega 
birinchi
daraja 
(1)
uchinchi 
daraja 
(III)
ikkinchi 
daraja 
(II):
muddati 
o‘tkazib yuborilgan 
bank ssuda- 
larining 
mavjudligi 
1 + tovarlar 
bo‘yicha mol 
yetkazib 
beruvchilarga 
muddati o‘tkazib 
yuborilgan 
qarzdorlikning 
mavjudligi
P + budjetga 
nisbatan boqiman-
dalarning 
mavjudligi

---

262
rentabellik va ishbilarmonlik faolligi tahlili. 
XYuSning moliyaviy holati
kopleks tushuncha bo‘lib, uning xo‘jalik va tijoriy faoliyati 
jarayonida vujudga keladigan moliyaviy munosabatlar bar-
cha elementlarining o‘zaro ta’sirchanligini aks ettiradi
mablag’larni joylashtirish va ulardan foydalanish hamda 
ularni shakllantirish manbalari bilan xarakterlanadi
moliyaviy resurslarni shakllantirish va ulardan foydalanish 
jarayonlarini aks ettiruvchi ko‘rsatkichlar majmui bilan ham 
xarakterlanadi
aniqlash uchun quyidagilarni o‘z ichiga oluvchi moliyaviy tahlil 
o‘tkaziladi 
moliyaviy holatning ekspresstahlili (aktivlar va passivlar tar-
kibiy tuzilmasining, mol-mulk, zaxiralar va xarajatlar holati-
ning tahlili) 
moliyaviy barqarorlik tahlili 
XYuS balansi likvidligining tahlili 
faoliyatning moliyaviy natijalari tahlili; 

---

263
kredit- 
ga layo- 
qatligi 
Moliyaviy tahlilning maqsadi
quyidagilardan iborat 
moliyaviy holat 
ko‘rsatkichlarining 
o‘zgarishini aniqlash 
ma’lum bir sana uchun 
XYuS moliyaviy ahvolini 
baholash 
barqarorlikka ta’sir 
ko’rsatuvchi omillarni 
aniqlab olish 
moliyaviy holat o’zga-
rishining asosiy yo’na-
lishlarini aniqlash 
moliyaviy holatning sifat 
va miqdoriy 
o‘zgarishlarini baholash 
va boshqalar 
Moliyaviy holat tahlilida
 
XYuS to-
monidan 
realiza-
tsiya qilin-
gan
mahsu-
lotning 
rentabel-
ligi 
uning 
ishlov- 
chi kapi-
tali 
Moliya-
viy bar- 
qaror- 
ligi 
balan- 
sining 
likvid-
ligi 
to’lov
qobi-
liyati 
aniqlanadi va ularga baho beriladi 

---

264
Yuqorida keltirilganlarning har biri tahlil 
qilishning o‘z metodikasiga ega