Tabiiy fanlarifakulteti
Download 1.89 Mb.
|
amaliyot
7-SINF
Sinf rahbari o'ziga berilgan sinf ucliun tayanch va ma’suldir. Umumiy o'rta ta'lim muassasalarida sinf rahbari faoliyati O'zbekiston Respublikasining “Ta’lim to'g'risida”gi Qonuni, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ta’lim sohasidagi hujjatlar va Xalq ta'limi vazirligining 2007 yil 20 yanvardagi 19-sonli buyrug'iga amalda belgilangan ta’lim va tarbiya olishlarini tashkil etadi. Mazkur qo‘llanmada bugungi kunda sinf rabarlari uchun amaliy va uslubiy yordam sifatida Respublika Ta'lim markazi mutaxassislari va amaliyotchilar hamkorligida “Tarbiyaviy soat”laming mashg4ulot ishlanmalari tavsiya etiladi. “Tarbiyaviy soat”lar rejasidagi 8 soatlik “Yo‘l harakati qoidalari”ga doir mavzularning dars ishlanmalari mazkur qo‘llanmada aks ettirilmagan. Umumta'lim maktablarining 7-sinf o‘quvchilari uchun ishlab chiqilgan “Tarbiyaviy soat” mashg‘ulot ishlanmalarida mazmunan o‘quvchilarda tarbiyaviy- axloqiy hislatlami shakllantirish va mustahkamlash maqsadida, donolar hikmatlariga va milliy qadriyatlarimizga hurmat, shaxsiy gigiena, ozodalik, kiyinish odobi, bolalar huquqlari, tabiatni asrash, salomlashish va muomala odobi, kitobni sevish bilan bir qatorda yurtimizda nishonlanadigan umumxalq bayramlari, muhim sanalar va fan oyliklarini o‘tkazishda nimalarga e'tibor berish to‘g‘risida tavsiyalar berilgan Tarbiyaviy soatlami quyidagi tartibda tashkil qilish mumkin: Kun shiori: Kirish; Asosiy sism: ma’ruza, guruhlar ishi Yakuniy qism. Sinf soatida foydalahish uchun adabiyotlar jamlanmasi, mavzuga doir adabiyotlar ko'rgazmasi tashkil etiladi. Jarayonni ochiq muloqot, davra suhbati, bahs-munozara, treninglar va boshqa har xil noananaviy tarzda tashkil etilishi mymkin. Beruniyning ma’rifiy qarashlari. Pand va nasihat. Beruniy pand-nasihat orqali bolalardagi ayrim nuqsonlami anglatish zarur deb hisobladi: Va u quyidagi fikrlami bayon qildi: “Odamlar o'rgangan, odatlangan va ko'pchilikka ma’qul bo'lgan narsaga qarshilik ko'rsatmasdan o'rganish kcrak”. Yaxshi xulqlar yaxshilik alomatidir, yomon bahslashadilar.XTV umumta’lim va iqtisoslashtirilgan maktablar boshqarmasi boshlig'i A. Nosirov mazkur olimpiadaga tayyorgarlik borasida qilinayotgan ishlar xususida quyidagilami ma’lum qildi. - O'zbekistonda ta’lim sohasida amalga oshrlayotgan bunyodkorlik ishlarini e’tirof etgan Yevroosiyo universitetlar assotsasiyasi prezidenti M.V.Lomonosov nomidagi Moskva davlat universiteti rektori, akademik V.Sadovnichiyning 48- Xalqaro Mendeleev olimpiadasini 2019 yilda Toshkent shahrida o'tkazish taklifi Respublika hukumati tomonidan qo'llab-quvvatlandi. Shundan so'ng Vazirlar Mahkamasining qarori qabul qilinib, tashkiliy qo'mita tarkibi tasdiqlandi. Bu esa ushbu Xalqaro olimpiadada ishtirok etadigan mamlakat vakillarini Prezidentimiz rahbarligida mamlakatimizdagi ta’lim sohasida olib borilayotgan islohotlar, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi doirasida amalga oshirilayotgan tizimli ishlar bilan yaqindan tanishish hamda iqtidorli va iste’dodli o'quvchi-yoshlarimizning imkoniyatlarini keng namoyon etish, ro'yobga chiqarish, ulami dunyoga tanishtirishga zamin yaratadi. Kimyo fanidan Mendeleev olimpiadasi 1956 yildan buyon muntazam o'tkazib kelinmoqda. Mustaqillik davrigacha sobiq ittifoq hududida o'tkazib kelingan va “Butunittifoq kimyo olimpiadasi’ deb nomlangan. 1992 yildan Xalqaro olimpiada sifatida e’tirof etilib, nafaqat Rossiya, balki 1997 yildan boshlab davlatlar hududlarida ham o'tkazib kelinmoqda. Jumladan 2007 yilda Belorussiyada bo'lib o'tgan. Ushbu Xalqaro olimpiadalarda MDH davlatlaridan boshqa (Bolgariya, Makedoniya va Ruminiya kabi) mamlakatlaming o'quvchilari ham ishtirok etishmoqda.Kimyo fanidan Mendeleev olimpiadasida o'zbekistonlik o'quvchilar 1997 yildan boshlab muntazam qatnashib kelmoqda. 1997-2004 yillarda Xalqaro olimpiadaga O'zbekistondan 3 nafardan, 2005 yildan boshlab 4 nafardan ishtirokchi taklif etilgan.Ushbu davrda 26 nafar o'zbekistonlik yoshlar qatnashib 7 ta bronza va 2 ta rag'batlantiruvchi diplomlami qo'lga kiritdilar. Topshiriq: “Savol-javob” mashqi. •48-Xalqaro Mendeleev olimpiadasida o'zbekistonliklar qanday natija ko'rsatdilar? •Maktabingizda fizika fanidan birorta o'quvchi yangilik yaratdimi? •“Qizil kitobga” qanday hayvonlar kirgan? Izoh:O'qituvchi jarayonni kuzatishda samimiylikka, o'quvchilaming o'zlarini odob-axloq me’yorlariga e’tiborli bo'lishlikka, faollikka, jon'uyarlikka va talabchanlikka, tezkorlikka, ijodkorlikka undab boradi . O’z sinfida dars kuzatish O ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI FARG’ONA VILOYATI XALQ TA’LIMI BOSHQARMASI RISHTON TUMANI XALQ TA’LIMI BO LIMI 37-o’rta ta’lim maktabning Kimyo fani amaliyotchisi NE’MATJONOV DOSTONning “ASOSLARNING TOIFLANISHI” mavzusida tayyorlagan 1-soatlik ochiq dars ishlanma BAYONNOMASI Sana: 7-“A” Sinf Mavzu: ASOSLARNING TOIFALANISHI Darsnimaqsadi: Ta 'limiymaqsad: 0’quvchilargaberilganmavzuyuzasidanilmiyasoslangan, DavlatTa’limStandartitalablarigajavobberadiganbilimlarberib ,ulardaamaliyko’nikmakamihosilqilib, tegishlimalakalarinishakllantirish. Tarbiyaviymaqsad: 0’quvchilarimizniOna-Vatanga ,tarixiyvamadaniymerosimizga, O’zbekxalqiningbuyuksiymolariga , Ota- onagamuhabbatvamilliyiftihortuygusiruhidatarbiyalash. Ulardaekologokmadaniyatnishakllantirishvatarbiyalash. Rivojlantiruvchimaqsad: Ilmniamaliyotgatatbiqetish. 0’quvchilamingbilimvatafakkurini, kitobxonlikmaiakasinioshirish, mustaqilfikrlashko'nikmalarinishakliantirishvarivojlantirish, kimyofanivashusohadagikasblargaqiziqishlarinishakllantirish. Darsningjihozlari:Plakatlar , kimyoviymoddalardannamunalar , kimyoviyjihozlarPlakatlar ? kimyoviymoddalardannamunalar , kimyoviyjihozlar Darsdaqo'llaniladiganmetod :Aralash, Interfaolmetodlar. Foydalanilgan adabiyotlar:Kimyo-7.Toshkent-2013. R.Asqarov,N.X.To’xtaboyev,K.G’.G’opirov. Darsningborishi :Tashkiliyqism: Salomlashish. Davomatnianiqlash. Darsgatayyorgarlikko'rish. Uygavazifanitekshirish:Konspektnitekshirish ,savol- javobtariqasidauygavazifaniso'rash. Yangimavzunibayoni: Asoslar deb metallatomivabiryokibirncchagidroksoguruhlardantashkiltopganmurakk abmoddalargaaytiladi (ammoniygidroksidNH40H ham shu moddalar guruhiga kiradi). Asoslar tarkibidagi gidroksoguruhlar soni metall atominingvalentligiga son jihatdantengbo'ladi, chunkigidroksoguruhshartliravishdabirvalentli. Asoslarfunksionalguruhlimoddalarloifasigamansubdir. AsoslarningumumiyformulasiM(OH)n tarzidaifodalanadi: buyerda M-- metallatomi; n—metallatominingvalentligi. Asoslardakislorodatomivodorodvametallatomiorasidaularningharbiribila nbog' hosilqilganholdajoylashadi. Nomlanishi. Asoslarningnomio'zgarmasvalentlimetallaruchun «metallatominomi + gidroksidw shaklidayasaladi: kaliygidroksid K.OH, bariygidroksid — Ba(OH)2, lantangidroksid — La(OH)3. Agar metallatomio‘zgaruvchanvalentlibo‘lsavabirnechaxilgidroksidlarhosilqil sa, metallatominomidanso'nguningvalentligiqavsichida rim raqamibilanko‘rsatiladivaqavsdankeyinchiziqchaqo‘yiladihamdagidroksi dso‘ziyoziladi: «metallatominomi + (metallatomivalentligi rim raqamida) + [chiziqcha] + gidroksid», masalan, vismut (III)-gidroksid - Bi(OH)3, mis (II)-gidroksid — Cu(OH)2. Metallatominomigagidroksoguruhsonininggrekchasonlardaifodalani shiniqo‘shib ham gidroksidlaminomlashmumkin: Ca(OH)2 kalsiydigidroksid); Bi(OH )3 — vismuttrigidroksid. Asoslarfizikxossasi, ya'nisuvdaerishivaerimasligigaqarabishqorvasuvdaerimaydiganasosham dakimyoviyxossalarigako‘rayanaamfoterasoslarga ham bo‘linadi. Suvdaeruvchiasoslarishqorlar deb ataladi (NaOH, K.OH). Suvdaerimaydiganasoslargaqolganbarchaasoslarkiradi (Cu(OH)2, Fe(OH)2). Amfoterasoslar, ham kislota, ham asosxossalarininamoyonqiladi (Zn(OH)2, Cr(OH)3,Al(OH)3). Suvda eriydigan asoslar teri va to‘qimalarni o‘yish xossasiga ega bo‘lgani uchun o‘yuvchi ishqor deb ataladi. Ishqorlar bilan ishlashda ehtiyot bo'lish kerak! K.OH — o‘yuvchi kaliy. NaOH — o'yuvchi natriy. Yangi mavzuni mustahkamlash : 0’quvchilar bilan savol-javob qilish. 1 .Nodir gazlar yana nima deb ataladi. 2.0'yuvchi moddalami yana nima deb ataymiz. Moddaning agregat holati. Grekcha «Yashil» degan ma'noni anglatuvchi metalmasni ayting. 5.1nert gaz. Tabiatda moddalar sof va ... holatda uchraydi. Eritmalar muhitini aniqlovchi modda. Reaktsiyaga kirishuvchi modda nima deb ataladi. Uygavazifaberisli : 39- §asoslarningtoifalanishitakrorlabkonspektlashtirish 11-LABORATORIYA ISHI. SUVDA ERIMAYDIGAN ASOSLARNING KISLOTALAR BILANO‘ZARO TA’SIR1 Ishning maqsadi: 0’quchilarning kislota va asoslar haqidagi bilimlarini mustahkamlash Ishnibajarishgaoidko'rsatmalar: Bitta qoshiq yoki pipetkanlng o zida turli moddalarni olish man etiladi Zaharii moddalar Birinchi yordam aptechkasi Tajribauchunkeraklisuyuqreaktivlamipipetkabilan, qattiqreaktivlamishihsayokichinniqoshiqchabilanolish, havodaginamlikvaboshqagazlar ta’siridabuzilmasligiuchunreaktivliidishl amingqopqog’iniyahshilabberkitib, o’shazahotiyoqo’zjoyigaqoyishkerak. Tajribanito’g’ribajarishuchunreakt ivlarniko’rsatilganmiqdordaolishkerak.Kuchlikislotalar, ayniqsasulfankislotasinisuyultirishdasuvkislotagaemas, balkikislotasuvgajildiratibquyiladi. Kerakliasbobvareaktivlar: Cu(OH)2; 2. Fe(OH)3; 3.suv; 4. H2SO4; 5.HCI; 6.Shisha plastinka; Nazariyma 'lumot: Asoslarkislotalarbilanta’sirlashib, tuzvasuvhosilqiladi (bureaksiyaneytrallanishreaksiyasi deb ataladi): Cu(OH)2 + H2SO4 -> CuSO4 + 2H2O Fe(OH)3 + 3HC1 -> FeCl3 + 3H2O Ishnibajarishtartibi: Mis (II)-gidroksidvatemir (III)- gidroksidlamingsuvdaerimasliginitekshiribko'ring. Buninguchunularningbirozmiqdoriniprobirkalargasolib, 3-4 ml dansuvquying. Mis (II)-gidroksidvatemir (III)- gidroksidlarsolinganprobirkalargaasoslarto'liqeribketgungaqadar 1- probirkaga sulfatkislota, 2-probirkaga xloridkislotaeritmalaridanoz- ozdanquying. Eritmalarranginingo‘zgarishigae’tiborbering. Shisha plastinkalargashu eritmalardan 2-3 tomchidan tomizibbug‘lating. Plastinkadaqolgankristallmoddalarhaqidanimalarbilasiz? Reaksiyatenglamalariniyozing. Xulosa: Cu(0H)2 va Fe(OH)3 lar suvda erimaydigan asoslar qatoriga kiradi. Lekin kisoltalar eritmalari ta'sir ettirilganda quyidagicha jarayon kuzatiladi Cu(OH)2 + H2SO4 — CuSO4 + 2H2O Fe(OH)3 + 3HC1 -> FeCl3 + 3H2 O'TIBDO’ Imzo FIO Bir soatli dars ishlanma Dars mavzusi: Kristall moddalarning turlari Dars maqsadi: Ta'limiy : O'quvchilarga kristall panjara turlari, tuzilishi haqida tushunchalar berish Tarbiyaviy : O'quvchilarning vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, ularni vatanga bo'lgan mehr-muhabbatlarini sadoqat - u burchlarini shakllantirish Rivojlantiruvchi :O'quvchilarda ilmiy ongni, kimyoviy tushuncha - larning kompetensiyalarni, nutqiy madaniyatning shakllantirish kompetensiyalar: Nutqiy, tayanch, fanga oid Dars turi: aralash Dars uslubi: savol - javob, kichik guruhlarda ishlash, aqliy hujum, loyihalash metodi Dars jihozi: ko'rgazmalar, darslik, plakatlar, tarqatma savollar Darsning borishi: Salomlashish Navbatchi axboroti Uyga vazifa O'tgan darsning takrorlash : Kimyoviy bog' turlari qanday ? Kimyoviy bog'lanish deb nimaga aytiladi ? Yangi mavzu bayoni Oddatda qattiq moddalar kiristall tuzilishga ega bo'ladi. Ular zarrachalari fazoda qat'iy muayyan nuqtalarda joylashuvi bilan xarakterlanadi. Bu nuqtalarni kesib o'tuvchi chiziqlar bilan birlashtirsek kristall panjara deb ataladigan fazoviy karkas hosil bo'ladi. CHiziqlarni birlashtiruvchi nuqtalar kristall panjaraning tugunlari deyiladi. Kristall panjara tugunlarida qanday zarrachalar joylanishiga ko'ra ular 4 guruxga bo'linadi. Kristall panjara tugunlarida atomlar joylashgan bo'lsa, atomli kristall panjara deyiladi. Bularga uglerod, kremniyni tuzilishi misol bo'ladi 9-rasm. Olmosning kristall panjarasi O -kislorod Kristall panjara tugunlarida molekulalar joylashgan bo'lsa, molekulyar kristall panjara deyiladi. -uglerod 10-rasm. Uglerod (IV) oksidning kristall panjarasi Bunday panjarada molekulalar bir-biri bilan nisbatan bo'sh molekulalaroro kuchlar vositasida birikkan bo'ladi. SHuning uchun ularning qattiqligi kam va suyuqlanish temperaturalari past bo'ladi, suvda erimaydi yoki kam eriydi, ularning eritmalari elektr tokini deyarli o'tkazmaydi. Molekulyar panjarali anorganiq moddalarni soni ko'p emas. Ulargna muz, qattiq uglerod (IV)-oksid (quruq muz), qattiq vodorod gologenidlar, bir atomli (nodir gazlar), ikki ( FvCl2,Br2,J2,H2,O2iN2iuch(Oy)jo'rt(P^ va sakkiz (S8) atomli moleklalardan hosil bo'lgan qattiq oddiy moddalar misol bo'ladi. Kristall panjara tugunlarida aloxida-aloxida ionlar joylashgan bo'lsa ionli kristall panjara deyiladi. Bunday kristallda ionlar orasidagi bog'lanisf' juda puxta bo'ladi. SHu sabali ionli panjaral moddalar nisbatan juda qattiq bo'ladi. Ulai qiyin suyuqlanadigan va kam uchuvchandir. Kristallda yoki alohida molekulada ayn zarracha zich yaqinlashib kelgan qo'shn zarrachalar soni koordinatsion son deyiladi Masalan: Natriy xloridning panjarasida ikkak ionlarning koordinatsion soni 6 ga teng. 11-rasm. Natriyxloridningkristallpanjarasi Kristall panjara tugunlarida metall ionlar joylashgan bo'lsa metall kristall panjara deyiladi. 12-rasm. Temirning kristall panjarasi 13-rasm. Litiyning kristall panjarasi Qattiq holatda metallar metall kristall panjaralar hosil qiladi. Ular odatda valent elektronlar, ya'ni manfiy zaryadlangan "elektron gaz" bilan yagona bo'lib bog'langan metall kationlarining birikmasi sifatida tasavvur qilinadi. Elektronlar kationlarni elektrostatik tortib, panjaraning barqarorligini ta'minlaydi. Struktura formulalar. Birikmalaming tarkibi kimyoviy formulalar: emprik, elektron va struktura formulalar ko'rinishida tasvirlanadi. Misol: Xlor, kislorod va azotni elektron formulasi. Bitta bog' bir juft elektronlar bilan ko'rsatiladi. Elektron formulalar elementlaming simvollardan tarkib topgan bo'lib, ularning ;o* + •’$ = atrofida tashqi pog'onadagi elektronlar, atomlar orasiga esa - bog'lovchi elektron juftlar nuqtalar JN* + >N; = •N?*N* sifatida qo'yiladi. Bu formulalar molekulada atomlarning birikish tartibini, shuningdek, kimyoviy bog'lanish tabiatini va molekulalarning atomlardan hosil bo'lish mexanizmini ko'rsatadi, shu sababli birikmalarning turli reaksiyalardagi o'zgarishlarini tushuntirish uchun ko'p qo'llaniladi. Elektron formulalarda atomlar orasidagi ikki nuqta elektron bulutlarni bir-birini qoplash joyini, demak, bog'lovchi elektron bulutlarning eng zich joyini ham ko'rsatadi. Emprik yoki molekulyar formulalar molekulalarning faqat miqdoriy va sifat tarkibini, ya'ni birikmalardagi atomlarning turi va sonini ko'rsatadi. Misol: Cl2,O2,N2, H2O, NH3, CH<, Na}POt Struktura formulalar, boshqacha aytganda tuzilish formulalari - bular har qaysi bog'lovchi elektronlar jufti chiziqcha (shtrix) bilan tasvirlangan formulalardir. Ular ham elektorn formulalar kabimolekulada atomlarning birikish tartibini, ularning bir-biri bilan o'zaro bog'liqligini ko'rsatadi. Misol: TAVSIFNOMA Rishton tumani xalq ta’limi bo'limi tasarrufidagi 37-umumiy o’rta ta’lim maktabining 8-“A” sinf o’quvchilari o’zlarining bilimi, na’munaviy xulqi, maktab o’quvchilariga nisbatan samimiyligi bilan ajralib turadi. Ushbu sinf o’quvchilari doimo maktabda o'tkaziladigan ma’naviy-ma’rifiy tadbirlarda ishtirok etishadi. Ayniqsa ular o’zlarining “B” va “V” sinflari bilan bilim yuzasidan, san’at sohasidan raqobatlashib keladilar. Maktabning ichki tartib qoidalariga rioya qilib, jamoat va tashkiliy ishlarda faol qatnashadilar. Na'munali xulqi bilan boshqa sinf o’quvchilariga o'mak bo’la oladilar. 8-sinf o'quvchilari o'rtasida o’tkaziladigan “Bilimlar bellashuvi” tanlovida muntazam ishtirok etadilar. Masalan: Rahmatova Muqaddasxon fizika fanidan 2019-2020 o’quv yilida “Bilimlar bellashuvi” tanlovi qatnashchisi bo’ldi. Bu sinfning bilimli, aqlli, odobli o’quvchilari ularga topshirilgan har qanday topshiriqni mas’uliyat bilan o’z vaqtida bajaradilar. Maktab hayoti bilan bog’liq barcha tadbirlarda ishtirok etib keladilar. To’g’ri, shu sinfda to’polonchi va passivlari ham yo’q emas. Ular ham har qanday ishda tashabbuskor, to’g’riso’z, kelajakda yurtimizning har tomonlama yuksalishi yo'lida o’z xissalarini qo’sha olishlariga ishonaman. Amaliyot rahbari: M.Imomova A.Turdiyev D.Ne’matjonov Maktab direktori: Amaliyotchi talaba: Download 1.89 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|