Tabiiy fanlarning zamonaviy kon sepsiyasi
Download 333.38 Kb. Pdf ko'rish
|
Tabiiy fanlarning zamonaviy konsepsiyasi. Turayev B.E. Isayev X
Mirzo Abdulqodir Bedil. Bedil uning
taxallusi; asl ismi M irzo Abdulqodir) (1644-1721) - shoir, mutafakkir. Harbiy xizmatchi oilasida tug 'ilg an. Ota-bobosi Kesh (Shahrisabz)lik, turkiy Barlos urug‘idan. Yoshligidan turli fanlarga qiziqqan. Shayx Kamol, ShGh Fozil va M irza Abdulqosim kabi olim iar(jan ta ’lim olgan. Hindiston bo‘ylab k& p sayohat qilgan, 1685-yildan umrining oxirigacha Dehlida yashagan. Fors tilida ijod qilgan. Arab, fors, hind, urdu tillarini mukammal bilgan, sharq xalqlari adabiyotini, tasavvuf va yunon falsafasini, ayniqsa? Aristotel falsafasini atroflicha o ‘rgangan. 10 yoshidan boshlab badiiy ijod bilan shug'ullangan. Murakkab ijtimoiy-iqtisodiy sharoitda yashab ijod qilgan shoir o ‘zdavrigabefarqqaram agan,hindlarvam usulm onlam ing tinch-totuv yashashligini, yurtni obod, xalqni tinch-osoyishta farog'atda, hamjihatlikda ko‘rishni orzu qilgan. Inson erkinligi tafakkuri haqida falsafiy fikrlar bayon etgan. Uning falsafiy-axloqiy qarashlari tasavvuf aqidalari ta ’sirida shakllangan. Yirik asari “Chor unsur” (“To‘rt unsur”, 1703) nasrda yozilgan bo‘lib, she’rlar ham ilova qilingan. Kitobning dastlabki boblarida Bedil о ‘г hayoti haqida hikoya qiladi. So‘nggi ikki bobdaesa to ‘rt u n su r-h av o , Suv, yer, olov to ‘g ‘risida; o'simliklar, hayvonlar va odamning paydo bo‘lishi haqida so‘zlaydi. Kursni bayon qilishda tabiiy-ilmiy va gumanitar madaniyat ning birligi va bir-biri bilan uzviy bog‘liqligi metodologik asoslari ta’riflanadi. Bizni o‘rab turgan dunyoni bilishda, uyg‘otUVchi omillari haqiqatni bilish nisbiy haqiqat, empirik va nazariy, sezgi organlari, ilmiy dalil, kuzatish va eksperiment, texnik vositalar, tafakkur, taqqoslash va 11 landa isbotlandi. sintez, abstrakt va aniq o ‘xshashlik topish, modellashtirish, induksiya va deduksiya, logik va boshqa shakl hamda usullardan foydalaniladi. Olamning tabiiy-ilmiy manzarasini yoritishda fazo va vaqt konsepsi yasi, ayniqsa vaqtning qaytmasligi, astronomik, biologik, psixologik fazo va vaqt hamda fazo va vaqtning universalligi haqida fikr yuritiladi. Bundan tashqari materiya tuzilishining biologik, kimyoviy shakllari haqida so‘z yuritiladi. Bu borada kimyoviy va biologik konsepsiyalar, materiya tuzilishini oddiydan murakkabga, jonsiz tabiatdan jonli tabi atga o ‘tish jarayonlari. Bu bilan biologik evolyutsiya mexanizmini ha- rakatga keltiruvchi kompleks omillar haqida fikr almashinadi. Jonsiz va jonli tabiatni bilishda simmetriyaning roli, fizika qo- nunlarining simmetrikligi, tabiatda atom va molekulalaming betartib joylashganligi, tabiatni chidamli, o ‘lchamli, chiroyli, proporsional bo‘lishida simmetriyaning roli haqida fikrlar yuritiladi. Biosferadan ionosferaga o ‘tish tabiatda xilma-xillik, tirik sistema- laming o ‘z-o‘zidan paydo b o ‘lish, tabiatning bir butunligi, tirik orga- nizm va atrof-muhitning o ‘zaro ta ’siri, gemostatik (ichki) boshqarish, tirik sistemalarni funksional asimmetriyasi kabi muammolar haqida ham fikr almashinadi. Shuningdek, ilmiy tadqiqotlar hamda ularning natijalari, irsiyat va hujayra muhandisligi insoniyatga fanda b o ‘lib o ‘tadigan barcha narsalar uchun jam oat nazorati zarurati sifatida e ’tiborga olingani keltirilgan. Har bir tirik organizmning paydo bo‘lganidan o ‘lishiga qa- dar vaqt davomida har xil tezlikda metabolik jarayonlar, morfologik, fiziologik va bio-xilma-xillik yangilanishlarini m a’lum davomiylikda tirik organizmning butun hayotida muvofiqlashtirilganligi o ‘quvchi uchun foydali b o ‘lib, qo ‘shimcha manba sifatida o ‘rganish foydalidir. Download 333.38 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling